涉及公共利益、公众安全、工程建设强制性...
СССР ?ораллы К?ст?ре | |
Ниге?л?? дата?ы | 30 декабрь 1922 |
---|---|
![]() | |
?ы??аса атама?ы | ВС СССР |
Д??л?т |
![]() ![]() |
Штаб-фатир?ы? урынлашыуы | М?ск??, Р?с?й |
Т?ртип буйынса ?у?ыра? киле?се | Р?с?й Федерация?ы ?ораллы к?ст?ре, Вооружённые силы Республики Беларусь[d], Вооружённые силы Украины[d], Вооружённые силы Республики Казахстан[d], Вооружённые силы Таджикистана[d], Вооружённые силы Узбекистана[d], Вооружённые силы Кыргызстана[d], Вооружённые силы Грузии[d], Вооружённые силы Армении[d], Национальная армия Азербайджана[d], Вооружённые силы Эстонии[d], Вооружённые силы Литвы[d], Национальные вооружённые силы Латвии[d] ??м Вооружённые силы Молдавии[d] |
Алмаштырыл?ан | Объединённые Вооружённые Силы СНГ[d] |
??м?лд?н сы??ан дата | 14 февраль 1992 |
![]() | |
![]() | |
![]() |

Совет Социалистик Республикалар Союзы ?ораллы К?ст?ре (СССР ?ораллы К?ст?ре) — Совет Социалистик Республикалар Союзыны? х?рби ойошма?ы (?ораллы к?ст?ре) совет хал?ын,Советтар Союзыны? иреген ??м бойондоро??о?ло?он я?лау?а т???йенл?г?н.
Союз ?ораллы К?ст?ре составына ин?:
- Х?рби идаралы?ты? ???к органдары,
- Совет Армия?ы (1946 йылды? феврален? тиклем Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ы тип атал?ан (?ы??аса: ?ы?ыл армия, РККА):
- ?оро ер ??ск?р??ре,
- Х?рби-?ауа к?ст?ре,
- ?ауа оборона?ы ??ск?р??ре,
- Стратегик т???йенл?нешт?ге ракета ??ск?р??ре,
- Граждандар оборона?ы ??ск?р??ре,
- Х?рби-ди?ге? флоты;
- ?ораллы К?ст?рене? тылы;
- СССР Д??л?т Именлеге Комитетыны? Сик буйы ??ск?р??ре — 1989 йыл?а тиклем;
- СССР Эске Эшт?р Министрлы?ы ??ск?р??ре — 1989 йыл?а тиклем
1980-се йылдар урта?ында Союз ?ораллы к?ст?ре ?ур й??р? ??м химик ?орал запасына эй? донъяла?ы и? к?сл? ??м и? эре армиялар?ы? бере?е була.
1991 йылды? а?а?ында СССР тар?алыуына ?арама?тан, СССР ?ораллы К?ст?ре де-факто 1993 йыл а?а?ына тиклем ??м?лд? булды — Бойондоро??о? Д??л?тт?р Берл?шм??ене? Берл?шк?н ?ораллы К?ст?ре булара?, де-юре 1992 йылды? 14 февраленд?, БДБ д??л?тт?ре башлы?тары советы элекке СССР оборона министры Евгений Иванович Шапошниковты БДБ ОВС Баш командующийы итеп р?сми р??ешт? т???йенл??е мен?н, й?ш????н ту?та?ан.
СССР ?ораллы К?ст?ре формированиелары к?пмелер ва?ыт Австрия, Дания[1], Норвегия, Финляндия, ГДР (ГСВГ), ФРГ (ЗГВ) ПХР (СГВ), ЧССР (ЦГВ), ВХР (ЮГВ), БХР, СРР, Куба, СРВ, Камбоджа, МХР Т?нья? Корея, Аф?анстан Демократик Республика?ында ??м ?ай?ы бер Африка д??л?тт?ренд? ??м илд?ренд? дислокациялан?ан.
Тарихы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]СССР ?ораллы К?ст?ре 1922 йылды? 30 декабренд? СССР барлы??а килг?нд?н ?у?, уны? составына инг?н: РСФСР, УССР, ССРБ ??м ЗСФСР республикаларыны? ?ораллы к?ст?рен берл?штее? юлы мен?н, ойошторола. ?СССР ?ораллы К?ст?ре? тиг?н билд?л?м? 1924 йылды? 31 декабренд? II Б?т? Союз Советы съезында беренсе СССР Конституция?ы — д??л?тте? т?п законы II Б?т? Союз Советы съезында абул ителг?н:
- Ю?ары органдары й???нд? Совет Социалистик Республикалар Союзы ?арама?ына тапшырылыр?а тейеш:
- <…>
- к) ССР Союзы ?ораллы к?ст?рен ойоштороу ??м ет?кселек ите?;
- <…>
Артабан был билд?л?м? СССР-?ы? 1936 йыл?ы конституция?ында[2] ла ны?ытыл?ан.
Граждандар ?у?ышы тамамлан?андан ?у?, РККА-Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ын демобилизациялау ?тк?релг?н, ??м 1923 йыл а?а?ында унда ярты миллион сама?ы кеше ?ал?ан.
1924 йылды? а?а?ында Революцион х?рби совет 5 йыллы? х?рби т???л?ш планын ?абул итк?н, ярты йылдан ?у? СССР Советтарыны? III съезы уны хупла?ан. Армияны? кадр?ар ядро?ын ?а?лап ?алыу, а? сы?ымдар мен?н х?рби эшк? м?мкин тиклем к?бер?к кешене ?йр?те? х?л ителг?н. ????мт?л? ун йыл эсенд? б?т? дивизиялар?ы? 3/4 ?л?ш? территориалг? ?йл?нг?н — я?ы алыныусылар (новобранцы) унда у?ыу йыйыу?арында биш йыл эсенд? ике — ?с ай дауамында ?атнаш?ан[3].
?мм? 1934—1935 йылдар?а х?рби с?й?с?т ??г?р? ??м б?т? дивизиялар?ы? 3/4 ?л?ш? кадрлы?а ?йл?н?. 1939 йылда ?оро ер ??ск?р??ренд? 1930 йыл мен?н са?ыштыр?анда артиллерия и??бе 7 тап?ыр?а, шул и??пт?н танкы?а ?аршы ??м танк ??ск?р??ренд? 70 тап?ыр?а арта. Танк ??ск?р??ре ??м Х?рби-?ауа к?ст?ре ??еш?. Танктар ?аны 1934 йылдан 1939 йыл?а тиклем 2,5 тап?ыр?а арт?ан, 1939 йылда 1930 йыл мен?н са?ыштыр?анда д?й?м самолёттар и??бе 6,5 тап?ыр?а к?б?йг?н. Т?рл? класлы ?ыу ??т? караптарын, ?ыу а?ты к?м?л?рен, шулай у? ди?ге? авиация?ы самолёттарын т???? й?йелдерел?. 1931 йылда ?ауа-десант ??ск?р??ре барлы??а кил? ??м 1946 йыл?а тиклем Х?рби-?ауа к?ст?ре составына ин?
1935 йылды? 22 сентябренд? — ш?хси х?рби исемд?р, ? 1940 йылды? 7 майында генераль ??м адмирал исемд?ре индерел?. Команда составы 1937—1938 йылдар?а ?Оло террор? ????мт??енд? ?ур ю?алтыу?ар кисер?е.
1939 йылды? 1 сентябренд? ?Д?й?м х?рби бурыс тура?ында? СССР Законы ?абул ителде ??м шул осор?а?ы совет д??л?тене? ?ораллы к?ст?ре т?р??ре ??м родтарынан тор?ан структур д??л?т х?рби ойошма?ы булара? СССР Х?рби к?ст?рен? ?у??ы билд?л?м? бир?е:
Статья 4:
СССР ?ораллы К?ст?ре Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ынан, Эшсе-Кр??ти?н Х?рби-Ди?ге? Флотынан, сик буйы ??м эске ??ск?р??р??н тора.
— Закон СССР от 1 сентябрь 1939 йыл ?О всеобщей воинской обязанности? (исходная редакция)
?Д?й?м х?рби бурыс тура?ында??ы был закон?а ярашлы, б?т? яра?лы ир-егетт?р армияла — ?с йыл, флотта биш йыл хе?м?т итерг? тейеш ине (1925 йыл?ы элекке закон буйынса ?лишенецтар? — ?айлау хо?у?ынан м?хр?м ителг?н ?хе?м?т итм?г?н элементтар? — армияла хе?м?т итм?г?нд?р, ? тыл ополчение?ына алын?андар). Был ва?ыт?а СССР Х?рби к?ст?ре тулы?ынса кадрлы бул?ан, ? уны? и??бе 2 миллион кешег? тиклем арт?ан.
1939 йылдан бронетанк ??ск?р??рене? т?п берл?шм?л?ре бул?ан айырым танк ??м бронялы бригадалар урынына Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ыны? танк ??м механизациялан?ан дивизиялары т???л? башлай. ?ауа-десант ??ск?р??ренд? — ?ауа-десант корпустары, ? Х?рби-?ауа к?ст?ренд? 1940 йылдан дивизия ойошма?ына к?с? башлай?ар.
1941 йылды? 22 июнен? СССР ?ораллы К?ст?ре х?рби идара органдарынан, Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ынан (РККА) (?оро ер ??ск?р??рене? 79,3 %), Х?рби-?ауа к?ст?рен?н (11,5 %), ?ауа-десант ??ск?р??рен?н (3,4 %), Х?рби ди?ге? флотынан (5,6 %), Эске эшт?р Халы? Комиссариаты ??м Тимер юлдар Халы? Комиссариаты (НКПС) ??ск?р??рен?н ??м к?ст?рен?н тора. СССР Оборона халы? комиссариаты Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ы (?оро ер ??ск?р??ре, Х?рби ?ауа к?ст?ре, ?ауа-десант ??ск?р??ре ??м ?рораллы К?ст?р тылы) мен?н ет?кселекте тормош?а ашыра. Х?рби-ди?ге? флотыны? Халы? комиссариаты Союзды? Х?рби-ди?ге? флоты мен?н ет?кселек ит?. Эске эшт?р, д??л?т именлеге, тимер юлдар формированиелары мен?н алашыуына улар?ы? халы? комиссариаттары ет?кселек ит?. СССР ?ораллы К?ст?рене? Генераль штабы эшсе ??м кр??ти?н д??л?тене? оборона ??л?тен ны?ытыу буйынса б?т? саралар?ы яраштырыу ?с?н са?ырыл?ан.
1941 йылды? 22 июнен?н 1941 йылды? 1 июлен? тиклем 9 т??лект? СССР ?ораллы К?ст?ре сафында 5,3 миллион кеше бул?ан[4].
Б?й?к Ватан ?у?ышыны? ?с йылында ?ораллы К?ст?р?? коммунистар?ы? са?ыштырма ?аны ике тап?ыр?а арта ??м 1944 йыл а?а?ына армияла — 23 процент, флотта 31,5 процент т?шкил ит?. 1944 йылды? а?а?ында ?ораллы К?ст?р?? 3 030 758 коммунист и??пл?нг?н, был партиялылар ?аныны? 52,6 процентын т?шкил итк?н. Бер йыл эсенд? т??ге партия ойошмалары селт?ре байта? ки??й?: ?г?р 1944 йылды? 1 ?инуарына армияла ??м флотта улар 67 089 бул?а, 1945 йылды? 1 ?инуарына ?арата и?? 78 640 була[5].
Б?й?к Ватан ?у?ышы тамамланыу?а 1945 йылды? а?а?ына СССР ?ораллы К?ст?ренд? 11 миллиондан ашыу кеше и??пл?нг?н. СССР-?ы? 1945 йылды? 23 июненд?ге армияны, авиацияны ??м флотты демобилизациялау тура?ында?ы Законына ярашлы, Союз ?ораллы К?ст?ре тыныс ва?ыт штаттарына э?м?-э?лекле к?серел?. СССР-?а демобилизация 1945 йылды? 5 июленд? башлана ??м 1948 йылда тамамлана, СССР ?ораллы К?ст?ре ш?хси составта?ы 11 миллион кешен?н 3 миллиондан а?ыра??а тиклем к?метел?, Д??л?т оборона комитеты (ГКО), Ю?ары Баш командование Ставка?ы (СГВК) ??м б?т? фронт ??ск?ри берл?шм?л?ре (Алы? К?нсы?ыш ??м Байкал аръя?ы фронттарынан тыш) б?т?р?л?. 1945—1946 йылдар?а х?рби округтар ?аны 33 бер?мект?н 21-г? тиклем к?мей. К?нсы?ыш Германияла, Австрияла, Венгрияла, Чехословакияла, Польшала, Болгарияла, Норвегияла, Финляндияла, Данияла ??м Румынияла урынлаш?ан ??ск?р??р?е? ш?хси составы, ?оралдары ??м х?рби техника?ы ?аны ярай?ы у? к?метел?. 1945 йылды? сентябренд? совет ??ск?р??ре Т?нья? Норвегиянан, ноябр?? Чехословакиянан, 1946 йылды? апрелен?н совет ??ск?р??ре — Борнхольм утрауынан (Дания), в декабре 1947 йылды? декабренд? — Болгариянан сы?арыла.
1954 йылды? сентябренд? Семипалатинск районында атом бомба?ын шартлау мен?н т??ге ?ур ??ск?ри к?некм? ?тк?рел?[4].
1955 йылдан алып СССР ет?кселеге ?орал у?ышын ту?татыр?а ??м ошо м?сь?л? буйынса б?т? донъя конференция?ын са?ырыу тура?ында сы?ыш я?ай. Я?ы тыш?ы с?й?си курсын ра?лап, Советтар Союзы ?ораллы К?ст?р ?анын 1955 йыл башына 5,8 миллиондан 1959 йылды? декабрен? 3,6 миллион?а тиклем, 1955 йылда — 640 ме? кешег?, 1956 йылды? июнен? 1200 ме? кешег? к?мет?.
??ыуы? ?у?ыш? осоронда 1955 йылдан алып СССР ?ораллы К?ст?ре х?рби Варшава килеше?е ойошма?ын (ОВД) т?????? т?п роль уйнай. 1950 йылдар?ан башлап ?ораллы К?ст?рг? ракета ?оралы, 1959 йылда Стратегик т???йенл?нешт?ге ракета ??ск?р??ре индерел?. Йыл ?айын СССР ?ораллы К?ст?ре 400—600 самолёт?а арта[6]. 1960—1980 йылдар?а Х?рби-?ауа к?ст?ренд? авариялар ким?ле йыл ?айын 100—150 ??л?к?т к???тел?[7].
Бер ?к ва?ытта танкылар ?аны ла арта. 1957 йылда йыл?а т?б?н? т?ш?п танкылар мен?н аша сы?ыу буйынса т??ге тактик к?некм? ?тк?рел?[4]. 1970-се йылдар а?а?ында СССР ?ораллы к?ст?ренд? 68 ме?г? я?ын танк и??пл?н?, ? СССР-?ы? Танк ??ск?р??ре 8 танк армия?ын ?? эсен? ала. Танктар ?аны буйынса СССР донъяла беренсе урын?а сы?а, 1980 йылдар?а совет ?ораллы К?ст?ренд? танкылар баш?а илд?р??ге барлы? танктар?ан к?бер?к ине. СССР ?ораллы к?ст?ре донъяла т??гел?р??н булып пехотаны? х?рби машина?ы ке?ек бронетехника класын ?улланыу?а ?абул итте. 1966 йылда ??ск?р??р?? БМП-1 барлы??а кил?, ? Т?ньяк Атлантика Килеше?е Ойошма?ында (НАТО) у?а я?ынса о?ша?ан ?Marder? 1970 йылда ?ына барлы??а кил?[8][9]. СССР Х?рби-ди?ге? флоты Ди?ге? пехота?ыны? ш?хси составы м?мкин бул?ан дошманы Америка ?ушма Штаттары Ди?ге? пехота?ынан 10 тап?ыр?а а?ыра? бул?ан[10]. Эре океан х?рби-ди?ге? флоты ойошторола. Х?рби потенциалды ??тере?, ?оралландырыу у?ышы ил и?тисадын ??тере??е? м??им й?н?леше булды. Милли килемде? байта? ?л?ш? шул сы?ым?а тотонолдо. Б?й?к Ватан ?у?ышы осоронда СССР Оборона министрлы?ына даими р??ешт? х?рби-т???л?ш частарын формалаштырыу юлы мен?н граждандар министрлы?тарын эшсе к?ст?р мен?н т?ьмин ите? бурысы й?км?телг?н. Улар?ы? ш?хси составы т???л?ш эшсел?ре сифатында фай?аланыл?ан. Ошо формированиелар?ы? ?аны йылдан-йыл арта бар?ан[11].
Шуны ла билд?л?п ?терг? к?р?к, СССР ет?кселеген? М. С. Горбачев килг?с, б?т? ?орал т?р??рен, шул и??пт?н ядро ?оралын да, ?ы??артыу м?сь?л?л?ренд? яйлап Америка ?ушма Штаттары ??м Т?ньяк Атлантика Килеше?е Ойошма?ына юл ?уйыу процесы башланды.— Феськов В. И., Голиков В. И., Калашников К. А. Глава 3. ?Ракетные войска стратегического назначения Вооруженных Сил СССР? // ?Советская Армия в годы ?холодной войны? (1945 — 1991)?. — Томск: Издательство Томского университета, 2004. — С. 169
1987—1991 йылдар?а?ы ???г?ртеп ?ороу? осоронда ?оборона ?с?н ?орал етерлек? с?й?с?те белдерелде, ??м 1988 йылды? декабренд? Совет ?ораллы К?ст?рен ?ы??артыу буйынса бер я?лы саралар тура?ында и?лан ителде. Х?рби??р?е? д?й?м ?аны 500 ме? кешег? ?ы??артылды (12 %). ???к Европала совет х?рби контингенты бер я?лы т?ртипт? 50 ме? кешег? к?метел?, алты танк дивизия?ы (ике ме?г? я?ын танк) ГДР-?ан, Венгриянан, Чехословакиянан сы?арылды ??м таратылды
СССР-?ы? Европа ?л?ш?нд? танкылар ?аны — 10 ме?г?, артиллерия системалары — 8,5 ме?г?, х?рби самолёттар 820 ме?г? к?метел?. Монголиянан совет ??ск?р??рене? 75%-ы сы?арыла, ??м Алы? К?нсы?ышта?ы ??ск?р??р ?аны (КХР-?а ?аршы тороусылар) 120 ме? кешег? к?метел?.
1991 йылды? 21 декабренд?, ССР Союзы тар?ал?ан осор?а, Бойондоро??о? Д??л?тт?р Берл?шм??ен ойоштороусы 11 союздаш республика — республика башлы?тары СССР Х?рби К?ст?ре командование?ын СССР оборона министры Евгений Шапошников?а ?реформа ??г?рте???рен? тиклем? СССР Х?рби К?ст?ре мен?н ет?кселек ите??е й?км?те? тура?ында?ы протокол?а ?ул ?уя[12]. 1992 йылды? 14 февраленд? Бойондоро??о? Д??л?тт?р Берл?шм??ене? Д??л?тт?р Берл?шм??е илд?ре башлы?тары Советы Шапошниковты ?ораллы К?ст?р?е? (Бойондоро??о? Д??л?тт?р Берл?шм??е) баш командующийы итеп т???йенл?не.[13]. Шул у? йылды? 20 мартында СССР Оборона министрлы?ы база?ында Берл?шм?л? ?атнашыусы илд?р?е? именлеген т?ьмин ите?, ??ск?р??р ??м к?ст?р мен?н идара ите??е ?а?лау, ??м ССР-?ы? Х?рби К?ст?рен килешеп таратыу ма?сатында, Бойондоро??о? Д??л?тт?р Берл?шм??е К?ст?рене? Баш командование?ы ойошторола.[14][15].
1993 йылды? 12 ?инуарында Р?с?й Федерация?ы — Р?с?й Федерация?ы Конституция?ына 1978 йылда ?абул ителг?н т???тм? ?? к?с?н? инде, был СССР ?ораллы К?ст?ре ха?ында телг? алыу?ы тыя ине, л?кин ошо йылды? 25 декабренд? уны? ??м?лд?н сы?ыуына тиклем, унда СССР Конституция?ы ??м закондары тура?ында телг? алыу ?а?ланды.
1992 йылда Бойондоро??о? Д??л?тт?р Берл?шм??ене? Берл?шк?н ?ораллы к?ст?рен ойоштороу буйынса у?ыш?ы?лы?ы ????мт??енд? БДБ илд?ренд? ????рене? милли ?ораллы к?ст?рен т???? башлана[16].
Хо?у?и ниге?е
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]31-се статья. Социалистик Ватанды ?а?лау д??л?тте? м??им бурыстарына ?арай ??м б?т? халы?ты? эше булып тора.
Совет хал?ыны? социалистик ?а?аныштарын, тыныс хе?м?тен, суверенитетын ??м д??л?тте? территориаль б?т?нл?г?н я?лау ма?сатында СССР ?ораллы К?ст?ре ойошторол?ан ??м д?й?м х?рби бурыс билд?л?нг?н.
СССР Х?рби к?ст?рене? халы? алдында?ы бурысы - социалистик Ватанды ышаныслы я?лау, ??р т?рл? агрессор?а кисекм??т?н отпор биррлек даими х?рби ??ерлект? булыу[17].32-се статья. Д??л?т илде? именлеген ??м оборона ??л?тен т?ьмин ит?, СССР ?ораллы К?ст?рен к?р?кле б?т? н?м? мен?н т?ьмин ит?.
Ил именлеген т?ьмин ите? ??м уны? оборона?а ??л?тлелеген ны?ытыу буйынса д??л?т органдарыны?, й?м???т ойошмаларыны?, вазифалы кешел?р?е? ??м граждандар?ы? бурыстары СССР Союзы ?ануни?те мен?н билд?л?н?.
Ет?кселеге
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
стратегик идара ите? схема?ы
Ил оборона?ы ?лк??енд? ю?ары д??л?т ет?кселеген закондар ниге?енд? Советтар Союзы (КПСС) Коммунистар партия?ы с?й?с?тен? ярашлы, б?т? д??л?т аппараты эшм?к?рлеген ил мен?н идара ите??е? ??р м?сь?л??ен х?л итк?нд? уны? оборона ??л?тен ны?ытыу м?нф???тт?ре мотла? и??пк? алынырлы? итеп: СССР Оборона Советы (РСФСР-?ы? Эшсе-Кр??ти?н Оборона?ы Советы), СССР-?ы? Ю?ары Советы (СССР Конституция?ыны? 73-с? ??м 108-се статьялары), СССР Ю?ары Советы Президиумы (СССР Конституция?ыны? 121-се статья?ы), СССР Министр?ар Советы (СССР Конституция?ыны? 131-се статья?ы) тормош?а ашыр?ан.
СССР Оборона советы Совет д??л?тене? оборонаны ны?ытыу, СССР Ю?ары Советы ??ешене? т?п й?н?лешт?рен ра?лау ?лк??енд?ге эшм?к?рлеген координациялай. СССР Оборона Советын КПСС ???к комитетыны? генераль секретары, СССР Ю?ары Советы Президиумы р?йесе ет?кл?й.
Ю?ары Баш командующий
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
- 1941—1953 — И. В. Сталин, Советтар Союзы Генералиссимусы;
- 1990—1991 — М. С. Горбачёв.
Ю?ары Баш Командование?ы резервы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Баш Командование?ы резервы (1922—1941)
- Р?с?й Баш Командование?ыны? автобронетанк ??ск?р??ре (1929 йыл?а тиклем - Баш Командование резервыны? Броня к?ст?ре, 1929-1936 йылдар?а - Баш Командованиены? Механизациялан?ан ??ск?р??ре) 1929—1936 годы — Баш Командованиены? Механизациялан?ан ??ск?р??ре);
- РГК артиллерия?ы;
- РГК авиация?ы — 1936 йылдан.
- Ю?ары Баш командование резервы (1941—1945)
- Ю?ары Баш Командование резервыны? (РВГК) бронетанк ??м механизациялан?ан ??ск?р??ре (1942 йыл?а тиклем — Ю?ары Баш Командование резервыны? (РВГК) автобронетанк ??ск?р??ре);
- РВГК артиллерия?ы;
- Ю?ары Баш Командование резервыны? (РВГК) Инженер ??ск?р??ре — 1943 йылдан;
- Ю?ары Баш Командование резервыны? (РВГК) авиация?ы.
- Ю?ары Баш Командование резервы (РВГК) (1946—1992)
Х?рби идаралы? органдары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]СССР ?ораллы К?ст?ре (ВС СССР), улар?ы? ??м?ли й?ш?йеше ??м х?рби эшм?к?рлеге мен?н туранан-тура х?рби идаралы? органдары (ОВУ) ет?кселек итте.
СССР ?ораллы К?ст?ре х?рби идара органдары система?ына т?б?нд?гел?р инг?н:
- Башында СССР-?ы? оборона министры тор?ан СССР Оборона министрлы?ы (Оборона халы? комиссариаты, ?ораллы к?ст?р министрлы?ы, Х?рби министрлы?) тарафынан берл?штерелг?н Совет Армия?ыны? ??м Х?рби-Ди?ге? Флотыны? идара ите? органдары:
- СССР ?ораллы К?ст?ре Генераль штабы (ГШ ВС СССР):
- Башында СССР Д??л?т именлеге комитеты Р?йесе тор?ан СССР Д??л?т именлеге комитеты ?арама?ында?ы Сик буйы ??ск?р??ре мен?н идара ите? органдары;
- Башында СССР-?ы? Эске эшт?р министры тор?ан СССР Эске эшт?р министрлы?ына буй?он?ан, эске ??ск?р??р мен?н идара ите? органдары.
Х?рби идаралы? органдары система?ында ?т?лг?н бурыстар?ы? характеры ??м компетенция к?л?ме буйынса т?б?нд?гел?р айырыла:
- Х?рби идаралы?ты? ???к органдары.
- Х?рби округтар?ы? (??ск?р??р т?рк?м?), флоттар?ы? х?рби идаралы?ы органдары.
- ??ск?ри берл?шм?л?р ??м частар?ы? х?рби идаралы?ы органдары.
- Урында?ы х?рби идара органдары (х?рби комиссариаттар).
- Гарнизон начальниктары (?лк?н ди?ге? начальниктары) ??м х?рби коменданттар.
Х?рби идаралы? органдарыны? ??ск?ри формированиелары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- СССР ?ораллы К?ст?ре Генераль Штабы Баш разведка идаралы?ыны? х?рби формированиелары.
Главное разведывательное управление ГШ ВС СССР
- СССР Баш разведка идаралы?ы ??ск?р??рене? х?рби формированиелары
- СССР ?ораллы К?ст?ре Генераль Штабыны? х?рби-топография идаралы?ы
- СССР ?ораллы К?ст?ре Х?рби-топография хе?м?тене? х?рби формированиелары.
-
Х?рби-топография хе?м?тене? х?рби частары ??м подразделениелары ?алдат ??м сержанттарыны? (хе?м?т т?р?н) билд?л??се е? билд??е.
- Совет Армия?ы ??м СССР Х?рби-ди?ге? флотыны? Баш с?й?си идаралы?ы
- Партия-с?й?си эшм?к?рлеге
Составы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Состав Вооружённых Сил СССР в соответствии с советскими нормативно-правовыми актами:
?аны
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]


- Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ы ?анын РККА тура?ында?ы м???л?л? ?ара?ы?;
- 1925 йылды? ?инуарына - 562 ме? кеше[23];
- 1926 йылды? 1 апрелен? РККА (?оро ер, х?рби-?ауа к?ст?ре ??м х?рби-ди?ге? флоты) - 594 195 кеше[24];
- 1927 йылда - 586 ме? кеше[25];
- 1932 йылды? мартында - 604 ме? кеше;
- 1939 йылды? 1 ?инуарында - 1 665 790 кеше[26];
- 1940 йыл - СССР-?ы? Халы? комиссар?ары Советы ?арама?ында?ы Оборона комитетыны? 1940 йылды? 22 майында?ы ?арарына ??г?решт?р индерелеп, я?ы формированиелар ра?ланыу с?б?пле, ?ы?ыл Армияла 3 461 200 кеше и??пл?нг?нен ра?лау[27];
- 1940 йылда СССР Халы? комиссар?ары Советыны? 1940 йылды? 6 июленд?ге 1193/464 ?анлы ?арарын ??г?рте? у?айынан ?ы?ыл Армияны? д?й?м штатында?ы яугир и??бе — 3 521 448.[28];
- 1941 йылды? ?инуарына — 2 200 000 кеше[25];
- 1941 йылды? 1 июлен? — 3 380 000 кеше[23];
- 1942 йылды? я?ына — 5 500 000 кеше (Сафта?ы Армия ??м Флот (ДАФ)[25];
- 1942 йылды? я?ынан — 5 600 000 кеше (ДАФ);
- 1942 йылды? й?йен? — я?ынса 11 000 000 кешк[23];
- 1944 йылды? 1 июнен? 11 200 000 кеше;[29];
- 1945 йылды? башына — 11 365 000 кешк[25];
- 1945 йылды? майына — 11 300 000 кеше[25], баш?а сы?ана?та — 11 365 000 кеше[30];
- 1948 йылды? башына — 2 576 000 кеше[23], баш?а сы?ана?та — 2 874 000 кеше[30];
- 1948 йылды? башына - 2 576 000 кеше
- 1953 йылды? 1 мартына х?рби??р ?аны 5 396 038 кеше[31];
- 1954 йыл?а 5 763 000 кешег? етк?н[30];
- 1955 йылды? 12 авгусына штат и??бенд? 4 815 870 кеше бул?ан. Ысынында и?? исемлект? 4 637 523 кеше була[32];
- 1956 йылды? 9 феврален? 4 406 216 4 406 216 кеше штат буйынса, исемлек буйынса 4 147 496 кеше т?шкил итк?н[31];
- 1960 йылда — 3 623 000 кеше[33];
- 1974 йылда — 3 525 000 кеше[34];
- 1977 йылда — 3 638 000 кеше[35];
- 1982 йыл — 3 705 000 кеше[36];
- 1991 йыл?а — 3 400 000 кеше[37].
Структура?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- 1939 йылды? 1 сентябрен? СССР ?ораллы К?ст?ре Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ынан, Эшсе-Кр??ти?н Х?рби-Ди?ге? флотынан, Эске Эшт?р Х?рби Комиссариатыны? Сик буйы ??м Эске ??ск?р??рен?н тора[38].
- СССР ?ораллы К?ст?ре т?рл? х?рби т?р??р??н: ?ораллы к?ст?р Тылынан, СССР Граждандар оборона?ы штабтарынан ??м ??ск?р??рен?н, СССР Эске эшт?р министрлы?ыны? Эске ??ск?р??рен?н, СССР Д??л?т именлеге комитетыны? Сик буйы ??ск?р??рен?н тора[23] .}}
Т?р??ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Ер ??т? ??ск?р??ре (СВ)
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
.
?оро ер ??ск?р??ре (1946 йыл) — СССР ?ораллы К?ст?рене? башлыса ?оро ер?? х?рби х?р?к?тт?р алып барыу ?с?н т???йенл?нг?н, ?оралландырыу ??м х?рби х?р?к?тт?р алып барыу ысулдары буйынса и? к?п ?анлы ??м т?рл?-т?рл? бул?ан т?р?. ??ене? х?рби м?мкинлект?рен? ?арап, х?рби к?ст?р?е? баш?а т?р??ре мен?н ?? аллы й?ки ??-ара эш итеп, дошман ??ск?р??рен тар-мар ите? ??м уны? территория?ын ба?ып алыу ма?сатында ??ж?м алып бара, ?ур т?р?нлекк? ут ?оралдарынан ата, дошманды? ба?ып ине?ен, уны? ?ур ?ауа ??м ди?ге? десантын кире ?а?а, ??е бил?г?н территорияларын, райондарын ??м сикт?рен ны?лы тота ала. ?оро ер ??ск?р??ре ?? составында т?рл? ??ск?ри к?ст?р?е: махсус ??ск?р??р?е, махсус т???йенл?нешле частар?ы ??м берл?шм?л?р?е ??м ?ораллы К?ст?р хе?м?тт?рен берл?штер?. Ойошторолоу я?ынан ?оро ер ??ск?р??ре подразделениелар, х?рби частар?ан, соединение ??м берекм?л?р??н (объединение) тора.
?оро ер ??ск?р??ре: мотоу?сылар ??ск?р??ре (МСВ), танк ??ск?р??ре (ТВ), десант-штурм частары, ракета ??м артиллерия ??ск?р??ре, ?ауа оборона?ы (ПВО) ??ск?р??ре, армия авиация?ы, шулай у? махсус ??ск?р??р частары ??м подразделениелары (инженер, элемт?, радиотехник, химик ??м биологик ?а?лау, техник т?ьмин?т, тыл ?а?ы) т?р??рен? б?лен?. Бынан тыш, ?оро ер ??ск?р??ренд? тыл учреждениелары ??м частары ла була. 1988 йылда СССР Оборона министрлы?ыны? ???к юл-т???л?ш идаралы?ы ойошторола.
СССР ?оро ер ??ск?р??ре ет?ксе?е булып СССР Оборона министры урынба?ары вазифа?ын бил?г?н баш командующий тора. У?а ?оро ер ??ск?р??рене? Баш штабы ??м ?оро ер ??ск?р??ре идаралы?ы буй?он?ан. 1989 йылда СССР-?ы? ?оро ер ??ск?р??ре ?аны 1 596 000 кеше т?шкил итк?н.
Тантаналы саралар?ы би?????, плакаттар?а, почта конверттарында?ы ??м открыткалар?а урта?ында биш м?й?шл? ?ур ?ы?ыл йондо?, алтын (?ары) ?аймалы ?ы?ыл ту?ыма форма?ында шартлы декоратив ??оро ер ??ск?р??ре флагы? ??р?те фай?аланыл?ан. Был ?флаг? бер ?асан да ту?ыманан эшл?нм?г?н ??м ра?ланма?ан.

СССР ?ауа к?ст?ре территориаль принцип буйынса х?рби округтар?а ??м ??ск?р??р т?рк?м?н?, х?рби гарнизондар?а б?ленг?н:
- М?ск?? х?рби округы (МВО)
- Ленинград х?рби округы (ЛенВО)
- Балти? буйы х?рби округы (ПрибВО)
- Белорус х?рби округы (БВО)
- Киев х?рби округы (КВО)
- Карпат буйы х?рби округы (ПрикВО)
- Одесса х?рби округы (ОдВО)
- Т?нья? Кавказ х?рби округы (СКВО)
- Кавказ аръя?ы х?рби округы (ЗакВО)
- Волга буйы х?рби округы (ПриВО)
- Урта Азия х?рби округы (САВО)
- Т?рк?стан х?рби округы (КТуркВО)
- Урал х?рби округы (УрВО)
- Себер х?рби округы (СибВО)
- Бай?ал аръя?ы х?рби округы (ЗабВО)
- Алы? К?нсы?ыш х?рби округы (ДВО)
- Т?нья? ??ск?ри т?рк?м (СГВ)
- ???к ??ск?ри т?рк?м (ЦГВ)
- Германия совет ??ск?ри т?рк?м? (ГСВГ), ?у?ыра? — К?нбайыш ??ск?ри т?рк?м (ЗГВ)
- К?нья? ??ск?ри т?рк?м (ЮГВ)
- Куба совет х?рби белгест?р ??ск?ри т?рк?м? (ГСВСК)
Баш командующий?ар:
- 1946—1946 — Г. К. Жуков, Советтар Союзы Маршалы
- 1946—1950 — И. С. Конев, Советтар Союзы Маршалы
- 1955—1956 — И. С. Конев, Советтар Союзы Маршалы
- 1956—1957 — Р. Я. Малиновский, Советтар Союзы Маршалы
- 1957—1960 — А. А. Гречко, Советтар Союзы Маршалы
- 1960—1964 — В. И. Чуйков, Советтар Союзы Маршалы
- 1967—1980 — И. Г. Павловский, армия генералы
- 1980—1985 — В. И. Петров, Советтар Союзы Маршалы
- 1985—1989 — Е. Ф. Ивановский, армия генералы
- 1989—1991 — В. И. Варенников, армия генералы
- 1991—1996 — В. М. Семёнов, армия генералы
Х?рби-?ауа к?ст?ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
СССР-?ы? Х?рби-?ауа к?ст?ре ойоштороу я?ынан авиация: бомба?а тотоу, истребитель-бомбардирлау, истребитель, разведкалау, транспорт, элемт? ??м санитар авиация т?р??рен?н тор?ан. Шуны? мен?н берг? Х?рби-?ауа к?ст?ре авиация?ы фронт, алы?, х?рби-транспорт, яр?амсы т?р??рен? б?ленде. Составында махсус ??ск?р??р, тыл частары ??м учреждениелары була.
1947—1950 йылдар?а ?ораллы К?ст?рг? Реактив авиацияны сериялы етештере? ??м к?пл?п индере? башлана[4].
1991 йылда СССР Х?рби-?ауа к?ст?ренд? 211 авиация полкы ??м 14 000 ашыу самолёт, шул и??пт?н 7000 х?рби самолёт и??пл?н?. Стратегик бомбардировщиктар ??м ракета й?р?т??сел?р?е? д?й?м и??бе 157 самолёт т?шкил итк?н. СССР тар?ал?андан ?у? б?т? Алы? авиация тиерлек Р?с?йг? к?с?. Стратегик бомбардировщиктар?ы? бер ?л?ш? Украинала ?ала. Бер йыл эсенд? ун бер Ту-160 ю? ител?, ?иге?е газ мен?н т?ьмин итк?н ?с?н бурысты ?аплау сифатында Р?с?йг? тапшырыла.— От "Ильи Муромца" до "Белых Лебедей". ?Российская Газета?, 2010 йылды? 23 декабре
Х?рби-?ауа к?ст?рен? СССР-?ы? Оборона министры урынба?ары вазифа?ын бил?г?н баш командующий (Баш идаралы? начальнигы, Командующий) ет?кселек ит?. У?а Х?рби-?ауа к?ст?рене? Баш штабы ??м идаралы?тары буй?она.
Штаб-фатиры М?ск?? ?ала?ында.
Баш командующий?ары:
- 1921—1922 — Андрей Васильевич Сергеев;
- 1922—1923 — Андрей Александрович Знаменский;
- 1923—1924 — Аркадий Павлович Розенгольц;
- 1924—1931 — Пётр Ионович Баранов;
- 1931—1937 — Яков Иванович Алкснис, 2-се ранг командармы (1935 год);
- 1937—1939 — Александр Дмитриевич Локтионов, генерал-полковник;
- 1939—1940 — Яков Владимирович Смушкевич, 2-се ранг командармы, 1940 йылдан авиация генерал-лейтенанты;
- 1940—1941 — Павел Васильевич Рычагов, авиация генерал-лейтенанты;
- 1941—1942 — Павел Фёдорович Жигарев, авиация генерал-лейтенанты;
- 1942—1946 — Александр Александрович Новиков, Авиация Маршалы, 1944 йылдан — Авиация Баш Маршалы;
- 1946—1949 — Константин Андреевич Вершинин, Авиация Маршалы;
- 1949—1957 — Павел Фёдорович Жигарев, Авиация Маршалы, 1956 йылдан — Авиация Баш Маршалы;
- 1957—1969 — Константин Андреевич Вершинин, Авиация Баш Маршалы;
- 1969—1984 — Павел Степанович Кутахов, Авиация Маршалы, 1972 йылдан — Авиация Баш Маршалы;
- 1984—1990 — Александр Николаевич Ефимов, Авиация Маршалы;
- 1990—1991 — Евгений Иванович Шапошников, Авиация Маршалы;
?ауа оборона?ы ??ск?р??ре (ПВО)
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
ПВО ??ск?р??ре составына (1948 йыл) т?б?нд?гел?р инг?н:
- Ракета-космос оборона?ы ??ск?р??ре;
- ?ауа оборона?ы радиотехник ??ск?р??ре, 1952 йыл;
- Зенит ракета ??ск?р??ре;
- ?ауа оборона?ы стребитель авиация?ы (авиация ПВО);
- ?ауа оборона?ы радиоэлектрон к?р?ш ??ск?р??ре ПВО.
- Махсус ??ск?р??р.
Бынан тыш ?ауа оборона?ы ??ск?р??ренд? тыл частары ??м учреждениелары була.
?ауа оборона?ы ??ск?р??ре территориаль принцип буйынса ?ауа оборона?ы ??ск?р??ре округтарына б?ленг?н:
- ?ауа оборона?ы ??ск?р??ре округы — илде? м??им административ, с?н???т ???кт?рен ??м райондарын ?ауанан ??ж?мен?н ?а?лау ?с?н т???йенл?нг?н, ?ауа оборона?ы ??ск?р??ре, ?ауа к?ст?ре, м??им х?рби ??м баш?а объекттар т?рк?мд?рене? билд?л?нг?н сикт?р??ге берл?шм??е. СССР ?ораллы К?ст?ренд? ?ауа оборона?ы округтары Б?й?к Ватан ?у?ышынан ?у? фронттар ??м х?рби округтар ?ауа оборона?ы база?ында ойошторола. 1948 йылда ?ауа оборона?ы х?рби округтары ?ауа оборона?ы райондары итеп ??г?ртел?, 1954 йылда терге?ел?.
- ?ауа оборона?ы ??ск?р??рене? М?ск?? округы — СССР-?ы? Т?нья?, ???к, ???к ?ара тупра? ??м Волга-Вятка и?тисади райондарында?ы м??им административ ??м и?тисади объекттарын дошманды? ?ауа ??ж?мен?н ?а?ланыу ?с?н т???йенл?нг?н бул?ан. 1941 йылды? ноябренд? ?ауа оборона?ы ??ск?р??рене? М?ск?? зона?ы булдырыла, ул 1943 йылда ?ауа оборона?ы ??ск?р??рене? М?ск?? х?рби округында й?йелдерелг?н М?ск?? айырым армия?ы итеп ??г?ртел?. ?у?ыштан ?у? уны? база?ында ПВО-ны? М?ск?? округы, артабан ПВО районы ойошторола. 1954 йылды? авгусында ПВО-ны? М?ск?? районы ПВО-ны? М?ск?? округына ??г?ртел?. 1980 йылда, Ба?ы ПВО округы б?т?р?лг?нд?н ?у?, СССР-?а бындай типта?ы бер??н-бер берекм? була.
- ?ауа оборона?ы ??ск?р??рене? Ба?ы округы.
?ауа оборона?ы ??ск?р??ре округын СССР Оборона министры урынба?ары вазифа?ын бил?г?н баш командующий ет?кл?й. У?а ПВО ??ск?р??рене? Баш штабы ??м идаралы?тары буй?он?ан.
Штаб-фатиры — Балашиха ?ала?ы.
Баш командующий?ары:
- 1948—1952 — Л. А. Говоров, Советтар Союзы Маршалы
- 1952—1953 — Н. Н. Нагорный, генерал-полковник
- 1953—1954 — К. А. Вершинин, Авиация Маршалы
- 1954—1955 — Л. А. Говоров, Советтар Союзы Маршалы
- 1955—1962 — С. С. Бирюзов, Советтар Союзы Маршалы
- 1962—1966 — В. А. Судец, Авиация Маршалы
- 1966—1978 — П. Ф. Батицкий, армия генералы, 1968 йылдан Советтар Союзы Маршалы
- 1978—1987 — А. И. Колдунов, Авиация Маршалы, 1984 йылдан Баш Авиация Маршалы
- 1987—1991 — И. М. Третьяк, армия генералы
1952 йылдан алып СССР-?ы? ?ауа оборона?ы (ПВО) ??ск?р??ре зенит ракета техника?ы мен?н йы?азландырыла[4].
Стратегик т???йенл?нешле ракета ??ск?р??ре (РВСН)
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
СССР ?ораллы К?ст?рене? т?п ??ж?м ите?се к?с? — даими х?рби ??ерлект? тороу?а.
1946 йылды? июленд? гвардия миномёт полкы ниге?енд? т??ге ракета часы ойошторола[4]. 1947 йылда Совет ??ск?р??рене? т??ге Р-1 ракеталары кил? башлайР-1[4].
Штаб-фатиры Власиха ?ала?ында урынлаша. Стратегик т???йенл?нешт?ге ракета ??ск?р??ре ?? эсен?:
- Х?рби т???йенл?нешт?ге йы?ан аппараттарын осороу, идара ите? ??м орбиталь т?рк?мл?? саралары составында Х?рби-космос к?ст?рен;
- Ракета армиялары, ракета корпустары, ракета дивизиялары (штаб-фатир?ары Винница, Смоленск, Владимир, Киров (Киров ?лк??е), Омск, Чита, Благовещен, Хабаровск, Ырымбур, Татищев, Николаев, Львов, Ужгород, Джамбул ?алаларында);
- Д??л?т ???к т?р-ара полигон
- 10-сы ?ынау полигоны (?а?а? ССР-ында)
- 4-се ???к ?илми-тикшерене? институты (РСФСР, М?ск?? ?лк??е, Юбилейный ?ала?ы)
- Х?рби у?ыу йорттары (М?ск???? Х?рби академия; Харьков, Серпухов, Рига, Донда?ы Ростов, Ставрополь ?алаларында?ы х?рби училищелар)
- Арсеналдар ??м ???к ремонт заводтары, ?оралдар?ы ??м х?рби техниканы ?а?лау базалары
Бынан тыш, Стратегик т???йенл?нешт?ге ракета ??ск?р??ренд? частар, махсус ??ск?р??р ??м тыл учреждениелары була.

Стратегик т???йенл?нешт?ге ракета ??ск?р??рен СССР-?ы? Оборона министры урынба?ары вазифа?ын бил?г?н баш командующий ет?кл?й. У?а Стратегик т???йенл?нешт?ге ракета ??ск?р??рене? Баш штабы ??м идаралы?тары буй?он?ан.
Баш командующий?ары:
- 1959—1960 — М. И. Неделин, артиллерия баш маршалы
- 1960—1962 — К. С. Москаленко, Советтар Союзы Маршалы
- 1962—1963 — С. С. Бирюзов, Советтар Союзы Маршалы
- 1963—1972 — Н. И. Крылов, Советтар Союзы Маршалы
- 1972—1985 — В. Ф. Толубко, армии генералы, 1983 йылдан артиллерия баш маршалы
- 1985—1992 — Ю. П. Максимов, армия генералы
Х?рби-ди?ге? флоты
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]

СССР Х?рби-ди?ге? флоты ойоштороу я?ынан т?рл? к?ст?р??н: ?ыу а?ты, ?ыу ??т?, ди?ге? авиация?ы, яр буйында?ы ракета-артиллерия ??ск?р??ре ??м ди?ге? пехота?ынан тор?ан. Уны? составына шулай у? яр?амсы флот суднолары, махсус т???йенл?нешле частар ??м т?рл? хе?м?тт?р ин?. СССР Х?рби-ди?ге? флотыны? т?п т?р??ре — ?ыу а?ты к?м?л?ре ??м ди?ге? авиация?ы. Бынан тыш уны? составына тыл частары ??м учреждениелары ин?. 1955 йылда ?ыу а?ты к?м??е бортынан т??ге тап?ыр баллистик ракета осорола[4]. 1966 йылда атом ?ыу а?ты к?м?л?ре отряды ди?ге? ??т?н? ?ал?майынса донъяны уратып й???[4]. 1967 йылдан алып 1979 йыл?а тиклем СССР-?а 122 атом ?ыу а?ты к?м??е т???лг?н. Ун ?с йыл эсенд? биш авиация тей?п й?р?т??се карап (ауыр авиаташыусы крейсер) т???лг?н[39].
Ойоштороу буйынса Х?рби-ди?ге? флотына т?б?нд?гел?р инг?н:
- Т?нья? флот (1937 йыл)
- Тымы? океан флоты (1935 йыл)
- ?ара ди?ге? флоты
- Балтика флоты
- Каспий флотилия?ы
- Ленинград х?рби-ди?ге? база?ы
Х?рби-ди?ге? флотын СССР-?ы? Оборона министры урынба?ары вазифа?ын бил?г?н Баш командующий (Командующий, Республиканы? Ди?ге? к?ст?ре начальнигы, Халы? Комиссары, министр) ет?кл?й. У?а Х?рби ди?ге? флотыны? Баш штабы ??м идаралы?тары буй?он?ан.
Х?рби-ди?ге? флотыны? Баш штабы — М?ск?? ?ала?ы.
Баш командующий?ары:
- 1917—1918 — Иванов Модест Васильевич,
- 1918—1918 — Дыбенко Павел Ефимович,
- 1918—1919 — Альтфатер Василий Михайлович,
- 1917—1919 — Раскольников Фёдор Фёдорович,
- 1919—1920 — [[Беренс Евгений Андреевич (1876—1928),
- 1920—1921 — Нёмитц Александр Васильевич,
- 1921—1924 — Панцержанский Эдуард Самуилович,
- 1924—1926 — Зоф Вячеслав Иванович,
- 1926—1931 — Муклевич Ромуальд Адамович,
- 1931—1937 — Орлов Владимир Митрофанович, 1935 йылдан 1-се ранг флот флагманы;
- 1937—1938 — Викторов Михаил Владимирович, 1-се ранг флот флагманы;
- 1938—1938 — Смирнов Пётр Александрович, 1-се ранг армия комиссары;
- 1938—1939 — Фриновский Михаил Петрович, 1-се ранг командармы;
- 1939—1947 — Кузнецов Николай Герасимович, Советтар Союзы Флот Адмиралы;
- 1947—1951 — Юмашев Иван Степанович, адмирал;
- 1951—1956 — Кузнецов Николай Герасимович, Советтар Союзы Флот Адмиралы;
- 1956—1985 — Горшков Сергей Георгиевич, Советтар Союзы Флот Адмиралы;
- 1985—1992 — Чернавин Владимир Николаевич, флот адмиралы;
СССР ?ораллы К?ст?рене? айырым ??ск?р т?р??ре ??м хе?м?тт?ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]СССР Граждандар оборона?ы (ГО) ??ск?р??ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]1971 йылда Граждандар оборона?ына туранан-тура ет?кселек ите? СССР Оборона министрлы?ына, к?нд?лек ет?кселек ите? СССР-?ы? оборона министры урынба?арына й?км?тел?.
Граждандар Оборона?ы полктары (СССР-?ы? ?ур ?алаларында), М?ск?? граждандар оборона?ы х?рби училище?ы (Балашиха ?ала?ында?ы МВУГО) була, 1974 йылда М?ск?? ю?ары тимер юл ??м инженер ??ск?р??ре команда училище?ы итеп ??г?ртел?, унда юл ??ск?р??ре ??м ?ала граждандар оборона?ы ??ск?р??ре ?с?н белгест?р ??ерл?нг?н.
Начальниктары:
- 1961—1972 — В. И. Чуйков, Советтар Союзы Маршалы;
- 1972—1986 — А. Т. Алтунин, армия генералы;
- 1986—1991 — В. Л. Говоров, армия генералы;
- 1991 — Б. Е. Пьянков, генерал-полковник.
СССР ?ораллы К?ст?рене? тылы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]СССР ?ораллы К?ст?р ??ск?р??рен тыл хе?м?те ??м техник т?ьмин?те буйынса т???йенл?нг?н к?ст?р ??м саралар. Ил и?тисады мен?н ?ораллы К?ст?ре ара?ында туранан-тура д??л?тте? оборона потенциалыны? айырыл?ы?ы? ?л?ш? ??м б?йл??се звено?ы булып тора. Уны? составына тыл штабы, баш ??м ???к идаралы?тар, хе?м?тт?р, шулай у? ???к ?арама?ында?ы идара ите? органдары, ??ск?р??р ??м ??ск?р т?р??рене?, х?рби округтар ??м флоттар т?рк?мд?рене? тыл структуралары ин?.
- СССР Оборона министрлы?ыны? Баш х?рби-медицина идаралы?ы (1946 йыл), Баш х?рби-санитария идаралы?ы:
- Х?рби-медицина хе?м?тене? х?рби формированиелары;
- СССР Оборона министрлы?ыны? Баш сау?а идаралы?ы (СССР Оборона министрлы?ы д??л?т унитар предприятие?ы), 1956 йыл;
- СССР Оборона министрлы?ыны? Х?рби х?б?р??р ???к идаралы?ы (СССР Оборона министрлы?ыны? Х?рби х?б?р??р ???ге). 1962 йыл?а тиклем, ГУ ВОСО, 1950 йыл;
- СССР Оборона министрлы?ыны? ???к а?ы?-т?лек идаралы?ы (ЦПУ МО СССР),
- СССР Оборона министрлы?ыны? ауыл хужалы?ы идаралы?ы;
- СССР Оборона министрлы?ыны? ???к ?йбер??р идаралы?ы, (ЦВУ МО СССР), 1979 йыл, ?йбер ??м хужалы? т?ьмин?те идаралы?ы, ?йбер ??м ылау мен?н т?ьмин ите? идаралы?ы;
- СССР Оборона министрлы?ыны? ракета я?ыулы?ы ??м я?ыулы? хе?м?те; Я?ыулы? ??м майлау материалдары хе?м?те (ЦУРТГ МО СССР), Я?ыулы? мен?н т?ьмин ите? хе?м?те (1979), Я?ыулы?-майлау материалдары хе?м?те, Я?ыулы? хе?м?те идаралы?ы;
- СССР Оборона министрлы?ыны? ???к ?ы?ыл Армия Тылы автомобиль-юл идаралы?ы, 1941 йыл; ГШ-ны? автотранспорт ??м юл хе?м?те б?леге, 1938 йыл; ВОСО-ны? автотранспорт ??м юл хе?м?те б?леге, Х?рби х?б?р??р автотранспорт ??м юл б?леге хе?м?те;
- СССР Оборона министрлы?ыны? Баш фатир-эксплуатациялау идаралы?ы (ГКЭУ МО СССР)[40];
- СССР Оборона министрлы?ыны? Баш х?рби-т???л?ш идаралы?ы (ГВСУ МО СССР)[40];
- СССР Оборона министрлы?ыны? ????к? Баш х?рби-т???л?ш идаралы?ы (ГВСУЦ МО СССР — СССР Оброна министрлы?ыны? Д??л?т ?а?на учреждение?ы)[40];
- СССР Оборона министрлы?ыны? Махсус т???л?ш баш идаралы?ы (ГУСС МО СССР)[40];
- СССР Оборона министрлы?ыны? Ян?ындан ?а?лау ??м ?от?арыу эшт?ре хе?м?те[41];
- СССР Оброна министрлы?ыны? Т?би?и м?хитте ?а?лау инспекция?ы[42];
- СССР ?ораллы К?ст?рене? махсус ??ск?р??ре ??м тыл т?ьмин?те частары:
- Автомобиль ??ск?р??ре,
- Юл ??ск?р??ре,
- Тимер юл ??ск?р??ре — 1989 йыл?а тиклем[22],
- ?тк?ргес торба ??ск?р??ре,
- Т???л?ш частары.
?ораллы К?ст? тылы ?ораллы К?ст?р ихтыяжы ?с?н — д??л?тте? и?тисади комплексынан матди саралар ??м тыл техника?ы запасын ?абул ите?, улар?ы ?а?лау ??м т?ьмин ите?; транспорт министрлы?тары ??м ведомстволары мен?н берлект? транспорт сараларын ??ерл???е, фай?аланыу?ы, техник ?аплау?ы, б?йл?неш юлдарын терге?е??е планлаштырыу ??м ойоштороу; матди средстволар?ы? б?т? т?р??рен килтере?; оператив, т?ьмин ите? ??м баш?а х?рби ташыу?ар?ы тормош?а ашырыу, Х?рби-?ауа к?ст?рен ??м х?рби-ди?ге? флотын урынлаштырыу?ы т?ьмин ите?; тыл хе?м?тт?ре буйынса ??ск?р??р?е (к?ст?р?е) техник я?тан т?ьмин ите?; дауалау-эвакуация, санитар-эпидемик (профилактика) саралар ойоштороу ??м ?тк?ре?; химик ??ск?р??р?е ?а?лау буйынса ветеринар-санитар саралар ??м тыл хе?м?тт?рене? химик ?а?ланыу саралар ?тк?ре?; ??ск?р??р?е ян?ындан ?а?лау ??м урында оборона ойошторолоу ??м торошон контролд? тотоу, ??ск?р??р (к?ст?р) урынлаш?ан урындар?а экологик х?лде ба?алау, уны? ??ешен к??аллау ??м ш?хси составты т?би?и ??м техноген характер?а?ы экологик зарарлы йо?онтолар?ан ?а?лау буйынса саралар ?тк?ре??е контролд? тотоу; сау?а-к?нк?реш, фатир-фай?аланыу ??м финанс т?ьмин?те; тыл коммуникацияларын ??м тыл объекттарын ?а?лау, х?рби ?ы? лагер?ар?ы (?ап алыу, ??л?к бул?ан х?рби хе?м?тк?р??р?е эксгумациялау, идентификациялау, ерл?? ??м к?сереп к?ме??е ойоштороу.
Был м?сь?л?л?р?е х?л ите? ?с?н ?ораллы К?ст?р Тылы составында махсус ??ск?р??р (автомобиль, юл, тимер юл ??ск?р??ре, [1989 йыл?а тиклем[22]],, ?тк?ргес торбалар, матди т?ьмин?т берл?шм?л?ре ??м частары, х?рби-т???л?ш т???йенл?нешенд?ге, медицина берл?шм?л?р, частар ??м учреждениелар, тейешле матди средстволар запасы бул?ан стационар базалар ??м складтар, транспорт комендатуралары, ветеринария-санитария, ремонт, ауыл хужалы?ы, сау?а-к?нк?реш, у?ыу (академия, х?рби училищелар факультеттар ??м граждан ю?ары у?ыу йорттарында?ы х?рби кафедралар) ?. б. учреждениелар була.
Штаб-фатиры М?ск?? ?ала?ы.
Начальниктары:
- 1941—1951 — А. В. Хрулёв, армия генералы;
- 1951—1958 — В. И. Виноградов, генерал-полковник;
- 1958—1968 — И. Х. Баграмян, Советтар Союзы Маршалы;
- 1968—1972 — С. С. Маряхин, армия генералы;
- 1972—1988 — С. К. Куркоткин, Советтар Союзы Маршалы;
- 1988—1991 — В. М. Архипов, армия генералы;
- 1991 — И. В. Фуженко, генерал-полковник.
СССР Д??л?т Именлеге Комитетыны? сик ??ск?р??ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Сик буйы ??ск?р??ре (1978 йыл?а тиклем — СССР Министр?ар Советы ?арама?ында?ы Д??л?т именлеге комитеты) — СССР д??л?тене? ?оро ер, ди?ге? ??м йыл?а (к?л) сикт?рен ?а?лау ?с?н т???йенл?нг?н була. СССР-?а Сик буйы ??ск?р??ре СССР ?ораллы К?ст?рене? состав ?л?ш? була. Сик буйы ??ск?р??рен? туранан-тура СССР Д??л?т именлеге комитеты ??м у?а буй?он?ан Сик буйы ??ск?р??рене? Баш идаралы?ы ет?кселек итк?н. Сик буйы округтарынан, айырым частар?ан (сик буйы отряды) ??м сикт?р?е ?а?лаусы подразделениелар?ан (сик буйы заставтары, сик буйы комендатуралары, контроль-?тк?ре? пункттары), махсус частар?ан (подразделениелар) ??м у?ыу йорттарынан тор?ан. Бынан тыш, Сик буйы ??ск?р??ренд? авиация подразделениелары ??м частары (айырым авиация полктары, эскадрильялар), ди?ге? (йыл?а) частары (сик буйы караптары бригадалары, катер?ар дивизиондары) ??м тыл частары була. Сик буйы ??ск?р??ре х?л итк?н м?сь?л?л?р даир??е 1982 йылды? 24 ноябренд? ?абул ителг?н ?СССР-?ы? д??л?т сиге тура?ында? Законы, 1960 йылды? 5 авгусында СССР Ю?ары Советы Президиумы указы мен?н ра?лан?ан СССР-?ы? Д??л?т сиген ?а?лау тура?ында положение мен?н билд?л?н?[43]. Сик буйы ??ск?р??ре личный составыны? хо?у?и х?ле ?Д?й?м х?рби бурыс тура?ында? СССР Законы, х?рби хе?м?т ?те? тура?ында положениелар, уставтар ??м н?сих?тт?р мен?н к?йл?н?.
21 март 1989 йыл 1989 йылды? 21 мартында СССР Д??л?т именлеге комитетыны? Сик буйы ??ск?р??ре ?ораллы К?ст?р составынан сы?арыла ??м шул ва?ыттан алып СССР ?ораллы К?ст?рене? штат и??бен?н тыш тора[22].
1991 йыл?а ?арата, СССР Оборона министрлы?ынан бирелг?н берл?шм?л?р?е и??пк? алмайынса, сик буйы округтары ??м ???к буй?оноуында?ы частары:
- ?ы?ыл Байра?лы К?нсы?ыш сик буйы округы
- ?ы?ыл Байра?лы Алы? К?нсы?ыш сик буйы округы
- ?ы?ыл Байра?лы Бай?ал аръя?ы сик буйы округы
- ?ы?ыл Байра?лы Кавказ аръя?ы сик буйы округы
- ?ы?ыл Байра?лы К?нбайыш сик буйы округы
- ?ы?ыл Байра?лы Балтика яны сик буйы округы
- Т?нья? К?нсы?ыш сик буйы округы
- ?ы?ыл Байра?лы Т?нья?-К?нбайыш сик буйы округы
- ?ы?ыл Байра?лы Урта Азия сик буйы округы
- ?ы?ыл Байра?лы Тымы? океан сик буйы округы
- 4-се Архангельск сик буйы отряды
- Айырым Арктика Сик буйы отряды
- 105-се айырым ?ы?ыл Байра?лы махсус т???йенл?нешле отряд
- ?Москва? айырым сик буйы контроле отряды
- СССР Д??л?т именлеге комитетыны? Ф. Э. Дзержинский исеменд?ге Ю?ары сик буйы команда училище?ы (Алматы);
- СССР Д??л?т именлеге комитетыны? Моссовет исеменд?ге Ю?ары сик буйы команда училище?ы (М?ск?? ?ала?ы);
- СССР Д??л?т именлеге комитетыны? К. Е. Ворошилов исеменд?ге Ю?ары сик буйы х?рби-с?й?си училище?ы (пгт Голицын ?ала тибында?ы ?асаба);
- Ю?ары сик буйы команда курстары;
- Берл?штерелг?н у?ыу ???ге;
- ике айырым авиаотряд;
- ике айырым инженер-т???л?ш батальоны;
- Сик буйы ??ск?р??рене? ???к госпитале;
- ???к м??л?м?ти-аналитик ???к;
- Сик буйы ??ск?р??рене? ???к архивы;
- Сик буйы ??ск?р??рене? ???к Музейы.
Начальниктары:
- 1918—1919 — С. Г. Шамшев, (Сик буйы ??ск?р??рене? Баш идаралы?ы (ГУПВ));
- 1919—1920 — В. А. Степанов, (Сик буйы к???те?е Идаралы?ы);
- 1920—1921 — В. Р. Менжинский, (Б?т? Р?с?й ????тт?н тыш комиссия?ыны? (ВЧК) Махсус б?леге (сикте ?а?лау);
- 1922—1923 — А. Х. Артузов, (Сик буйы ??ск?р??ре б?леге, Сик буйын ?а?лау б?леге (ОПО));
- 1923—1925 — Ольский, Ян Каликстович, Сик буйын ?а?лау б?леге (ОПО);
- 1925—1929 — З. Б. Кацнельсон, (Сик буйын ?а?лау Баш идаралы?ы (ГУПО));
- 1929 — С. Г. Вележев, (Сик буйын ?а?лау Баш идаралы?ы (ГУПО);
- 1929—1931 — И. А. Воронцов, (Сик буйын ?а?лау Баш идаралы?ы (ГУПО);
- 1931—1933 — Н. М. Быстрых, (Сик буйын ?а?лау Баш идаралы?ы (ГУПО);
- 1933—1937 — М. П. Фриновский, (Сик буйын ?а?лау Баш идаралы?ы (ГУПО) (1934 йылдан Сик буйын ?а?лау ??м Эске ?а? Баш идаралы?ы (ГУПиВО) НКВД СССР;
- 1937—1938 — Н. К. Кручинкин, Сик буйын ?а?лау ??м Эске ?а? Баш идаралы?ы (ГУПиВО);
- 1938—1939 — А. А. Ковалёв, Сик буйын ?а?лау ??м Эске ?а? Баш идаралы?ы (ГУПиВО);
- 1939—1941 — Г. Г. Соколов, генерал-лейтенант, Сик буйы ??ск?р??ре Баш идаралы?ы (ГУПВ);
- 1942—1952 — Н. П. Стаханов, генерал-лейтенант, Сик буйы ??ск?р??ре Баш идаралы?ы (ГУПВ);
- 1952—1953 — П. И. Зырянов, генерал-лейтенант, Сик буйы ??ск?р??ре Баш идаралы?ы (ГУПВ);
- 1953—1954 — Т. Ф. Филиппов, генерал-лейтенант, Сик буйы ??ск?р??ре Баш идаралы?ы (ГУПВ);
- 1954—1956 — А. С. Сироткин, генерал-лейтенант, Сик буйы ??ск?р??ре Баш идаралы?ы (ГУПВ);
- 1956—1957 — Т. А. Строкач, генерал-лейтенант, Сик буйы ??ск?р??ре Баш идаралы?ы (ГУПВ);
- 1957—1972 — П. И. Зырянов, генерал-полковник, Сик буйы ??ск?р??ре Баш идаралы?ы (ГУПВ);
- 1972—1989 — В. А. Матросов, армия генералы, Сик буйы ??ск?р??ре Баш идаралы?ы (ГУПВ);
- 1989—1992 — И. Я. Калиниченко, генерал-полковник, Сик буйы ??ск?р??ре Баш идаралы?ы (ГУПВ) (1991 йылдан баш командующий)
СССР Эске Эшт?р министрлы?ыныы? эске ??ск?р??ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]СССР ЭЭМ-ыны? эске ??ск?р??ре, СССР ?ораллы К?ст?рене? бер ?л?ш?. Д??л?т объекттарын ?а?лау ??м х?к?м?тте? СССР Эске эшт?р министрлы?ына й?км?телг?н махсус ?арар?арында билд?л?нг?н баш?а хе?м?т-х?рби бурыстар?ы ?т?? ?с?н т???йенл?нг?н. Улар халы? хужалы?ыны? айырыуса м??им объекттарын, шулай у? социалистик милекте, граждандар?ы? ш?хесен ??м хо?у?тарын, совет хо?у? т?ртибен ен?й?ти элементтар?ы? ?ул ?у?ыу?арынан ?а?ланы ??м баш?а махсус бурыстар?ы (ирект?н м?хр?м ите? урындарын ?а?лау, х?к?м ителг?нд?р?е конвой?а алыу) ?т?не. Эске ??ск?р??рен?н элг?ре Республиканы? Эске ?а? ??ск?р??ре (ВОХР), Эске хе?м?т ??ск?р??ре (ВНУС) ??м РСФСР Халы? Комиссар?ар Советыны? (СНК) ?арама?ында?ы контрреволюцией ??м саботаж?а ?аршы к?р?ше?се Б?т? Р?с?й ????тт?н тыш Комиссия ??ск?р??ре ??м?лд? булды.
Эске ??ск?р??р термины 1921 йылда, сик буйы ??ск?р??рен?н айырмалы р??ешт?, илде? эске райондарында хе?м?т итк?н Б?т? Р?с?й ????тт?н тыш комиссия?ы частарын билд?л?? ?с?н булдырыла. Б?й?к Ватан ?у?ышында Эске эшт?р Хаалы? Комиссариаты ??ск?р??ре фронт ??м армия тылдарын ?а?лай, азат ителг?н райондар?а гарнизон хе?м?тен ?т?й, дошман агентура?ын ю? ите??? ?атнаша. НКВД - СССР Эске эшт?р Халы? Комиссариатыны? (1941-1946), СССР Эске Эшт?р Министрлы?ыны? (1946-1947, 1953-1960, 1968-1991), СССР Д??л?т именлеге министрлы?ыны? (1947-1953), РСФСР Эске эшт?р министрлы?ыны? (1960-1962), РСФСР Й?м???т палата?ыны? (1962-1966), СССР Й?м???т т?ртибен ?а?лау министрлы?ыны? (1966-1968), РСФСР Эске эшт?р министрлы?ыны? (1991 йылдан алып) эске ??ск?р??ре:
1989 йылды? 21 мартында СССР Эске эшт?р министрлы?ыны? Эске ??ск?р??ре ?ораллы К?ст?р составынан сы?арыла ??м шул ва?ыттан алып СССР ?ораллы К?ст?рене? штат и??бен?н тыш тора[22].
Начальниктары:
- 1937—1938 — Н. К. Кручинкин, (Сик буйы ??м Эске ?а? Баш идаралы?ы (ГУПиВО);
- 1938—1939 — А. А. Ковалёв, (Сик буйы ??м Эске ?а? Баш идаралы?ы (ГУПиВВ);
- 1941—1942 — А. И. Гульев, генерал-майор;
- 1942—1944 — И. С. Шередега, генерал-майор;
- 1944—1946 — А. Н. Аполлонов, генерал-полковник;
- 1946—1953 — П. В. Бурмак, генерал-лейтенант;
- 1953—1954 — Т. Ф. Филиппов, генерал-лейтенант;
- 1954—1956 — А. С. Сироткин, генерал-лейтенант;
- 1956—1957 — Т. А. Строкач, генерал-лейтенант;
- 1957—1960 — С. И. Донсков, генерал-лейтенант;
- 1960—1961 — Г. И. Алейников, генерал-лейтенант;
- 1961—1968 — Н. И. Пильщук, генерал-лейтенант;
- 1968—1986 — И. К. Яковлев, генерал армии;
- 1986—1991 — Ю. В. Шаталин, генерал-полковник;
Х?рби бурыс
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Совет закондары мен?н билд?л?нг?н д?й?м х?рби бурыс, социалистик Ватанды ?а?лау — социалистик Ватанды ?а?лау СССР-?ы? ??р гражданыны? изге бурысы, ? СССР ?ораллы К?ст?ре сафында х?рби хе?м?т — СССР граждандарыны? почётлы бурысы (СССР Конституция?ыны? 62-се ??м 63-с? статьялары) булыуын ?ы?ы? ??т?н? ал?ан конституцион билд?л?м?н?н сы?а. Д?й?м х?рби бурыс тура?ында?ы ?ануни?т ?? ??ешенд? бер нис? этап ?тте. Й?м?и?т тормошонда?ы социаль-с?й?си ??г?решт?р?е ??м ил оборона?ын ны?ытыу ихтыяжын са?ылдырып, ул хе?м?тс?нд?р?е? ирекле хе?м?тт?н мотла? х?рби хе?м?тен? ??м артабан — д?й?м х?рби бурыс?а тиклем ??те.
Д?й?м х?рби бурыс т?б?нд?ге т?п ?ы?аттар мен?н ?ылы??ырланды:
- был совет граждандарына ?ына ?а?ылды;
- х?рби хе?м?тк? са?ырыу д?й?м — б?т? ир-егетт?р — СССР граждандары х?рби хе?м?тк? са?ырылыр?а тейеш булды; ен?й?т яза?ын ?т??се кешел?р ??м тикшере? й?ки ен?й?т эше суд тарафынан ?арал?ан кешел?р ген? са?ырылма?ан;
- б?т??е ?с?н д? ш?хси ??м тиге? бул?ан: хе?м?тк? са?ырылыусыны баш?а кеше мен?н алмаштырыу?а юл ?уйылма?ан: х?рби хе?м?тк? са?ырыу?ан й?ки х?рби хе?м?т бурысын ?т????н баш тарт?ан ?с?н ??йеплел?р ен?й?т яуаплылы?ына тарттырыл?ан;
- ва?ыт сикл????рен? эй? булды: закон мен?н х?рби хе?м?т ва?ыты, х?рби хе?м?т м????те о?айлы?ы, у?ыу сбор?арыны? ?аны ??м о?айлы?ы ??м запаста булыу й?ше аны? билд?л?нг?йне;
Совет ?ануни?те буйынса х?рби бурыс т?б?нд?ге т?п формалар?а тормош?а ашырылды:
- СССР ?ораллы К?ст?ре сафында закон мен?н билд?л?нг?н ва?ыт эсенд? хе?м?т итерг?;
- эш ??м х?рби т????сел?р сифатында хе?м?т ите?;
- СССР ?ораллы К?ст?ре запасында бул?ан осор?а у?ыу, тикшере? сбор?арын ??м ?айтанан ??ерлек ?те?;
Шулай у? х?рби хе?м?тк? алдан ??ерлек (х?рби-патриотик т?рби? бире?, башлан?ыс х?рби ??ерлек (НВП), ?ораллы К?ст?р ?с?н белгест?р ??ерл??, д?й?м грамоталылы?ты к?т?ре?, дауалау-?ауы?тырыу саралары ?тк?ре? ??м й?шт?р?е? физик ??ерлеге) д?й?м х?рби бурысты ?т???е а?лат?ан:
- урта м?кт?пт?р?? у?ыусылар?а — башлан?ыс х?рби ??ерлек, ?ал?ан граждандар?а — производствола, шул и??пт?н граждандар оборона?ына ??ерлекте л? ?ы?тырып, д?й?м белем бире? м?кт?пт?ренд? (9-сы кластан башлап), урта махсус у?ыу йорттарында, профессиональ-техник белем бире? система?ы у?ыу йорттарында штатта?ы х?рби ет?ксел?р тарафынан граждандар оборона?ы буйынса ??ерлек ?тк?ре?. к?нд??г? (к?нд??г?) у?ыу йорттарында у?ыма?ан ??мер??р предприятиелар?а, ойошмалар?а ??м колхоздар?а ойошторол?ан (башлан?ыс х?рби ??ерлек 15 ??м унан к?бер?к егетт?р бул?анда) у?ытыу пункттарында ?тк?н; ?илми-??м?лг? индере? программа?ына й?шт?р?е Совет ?ауа к?ст?рене? т???йенл?неше ??м улар?ы? характеры, х?рби хе?м?т бурыстары, х?рби антты? ??м х?рби уставтар?ы? т?п талаптары мен?н таныштырыу ине. Предприятиелар, учреждениелар, колхоздар ??м у?ыу йорттары ет?ксел?ре х?рби хе?м?тк? са?ырыу ??м х?рби хе?м?тк? са?ырыу й?шенд?ге б?т? егетт?р?е й?леп ите? ?с?н яуаплылы? тотто;
- Таможня операциялары буйынса белгест?р (СПТО) у?ыу ойошмаларында — профтехучилищелар?а, Армия?а, авиация?а ??м Флот?а булышлы? ите? ирекле й?м?и?те ойошмаларында х?рби ??н?р??р алыу СССР ?ораллы К?ст?рене? даими ??м ю?ары х?рби ??ерлеген т?ьмин ите? ?с?н т???йенл?нг?н була ??м 17 й?ше тул?ан ??мер??р ара?ынан белгест?р (автомобиль водителд?ре, электромеханиктар, элемт?сел?р, парашютсылар ??м баш?алар) ??ерл???е к?? у?ында тота. Республика ?алаларында производствонан айырылмайынса ??ерлек ?тк?нд?р. Шуны? мен?н берг? имтихан тапшыр?ан осор?а у?ы?ан ??мер??рг? 7-15 эш к?н?н? т?л??ле отпуск бирелг?н. Ауыл еренд? к??г?-?ыш?ы осор?а у?ыш йыйыу?а производствонан айырмалы р??ешт? етештерелг?н. Был осра?тар?а хе?м?тк? са?ырылыусылар?ы? эш урындары, бил?г?н вазифа?ы ?а?лан?ан ??м уртаса эш ха?ыны? 50%-ы т?л?нг?н. Шулай у? торла?ты ?уртым?а алыу ??м у?ыу урынына барыу ??м кире ?айтыу буйынса сы?ымдар ?а т?л?нг?н;
- запаста?ы офицер?ар ??ерл?? программалары буйынса ш???лл?не?се ю?ары у?ыу йорттары ??м урта махсус белем бире? йорттары студенттары тарафынан х?рби эште ?йр?не?е ??м офицер специальносын алыуы;
- Призывниктар?ы? ??м СССР ?ораллы К?ст?р запасында тор?ан б?т? граждандар?ы? х?рби и??п ?а?и??л?рен ??м баш?а х?рби бурыстар?ы ?т??е.
??м?лд?ге х?рби хе?м?тк? са?ырыу?ы планлы р??ешт? ??ерл?? ??м ?тк?ре? ма?сатында СССР территория?ы район (?ала) хе?м?тк? са?ырыу участкаларына б?ленг?н. Улар?а йыл ?айын февраль-март ай?арында бер йылда 17 й?ше тул?ан граждандар терк?лг?н. Са?ырылыш участкаларына беркете? са?ырыу контингенттарыны? ?анын ??м сифатын асы?лау ??м ?йр?не? сара?ы булды. Уны даими й?ки ва?ытлыса й?ш?г?н урын буйынса район (?ала) х?рби комиссариаттары (х?рби комиссариаттар) баш?ар?ан. Участкала терк?лг?н кешел?р?е? ?аулы?ы торошон урында?ы дауалау учреждениеларынан халы? депутаттарыны? район (?ала) Советтары баш?арма комитеттары ?арары буйынса б?ленг?н табиптар билд?л?г?н. Са?ырыу участкаларына беркетелг?н кешел?р х?рби хе?м?тк? са?ырылыусылар тип атал?ан. Улар?а махсус таны?лы? бирелг?н. Урын адресына беркетелерг? тейешле граждандар х?рби комиссариат?а Закон ниге?енд? билд?л?нг?н ва?ытта килерг? тейеш ине. Са?ырыу участка?ын алмаштырыу 1 ?инуар?ан 1 апрелг? тиклем ??м 1 июлд?н 1 октябрг? тиклем ген? р?хс?т ителде. Баш?а ва?ытта са?ырыу участка?ын алмаштырыу айырым с?б?пт?р буйынса ?ына р?хс?т ител? ине (м???л?н, ?аил? составында я?ы урын?а к?се?). Граждандар?ы х?рби хе?м?тк? са?ырыу йыл ?айын СССР Оборона министры бойоро?о буйынса йылына ике тап?ыр (май — июнд? ??м ноябрь — декабр??) ?тк?релг?н. Алы? ??м ?ай?ы бер баш?а ер??р?? урынлаш?ан ??ск?р??рг? са?ырыу бер ай алданыра? — апрелд? ??м октябр?? башлан?ан[44]. Х?рби хе?м?тк? са?ырылыр?а тейешле граждандар ?анын СССР Министр?ар Советы билд?л?й. Граждандар?ы? са?ырыу участкаларына киле? ва?ыты закон?а ярашлы ??м СССР Оборона министры бойоро?о, х?рби комиссар бойоро?о ниге?енд? билд?л?нг?н. Егетт?р?е? бере?е л? са?ырыу участкаларына барыу?ан азат ителм?г?н (Законды? 25-се статья?ында билд?л?нг?н осра?тар?ы ?ы?тырма?анда). Са?ырыу?а б?йле м?сь?л?л?р коллегиаль органдар — райондар?а, ?алалар?а тейешле х?рби комиссар?ар р?йеслегенд? ойошторол?ан са?ырыу комиссиялары тарафынан х?л ителде. Комиссия составына улар?ы? тулы хо?у?лы а?залары сифатында урында?ы совет, партия, комсомол ойошмалары в?килд?ре ??м табиптар инг?н. Са?ырыу комиссия?ы составына тулы хо?у?лы а?залар сифатында урында?ы совет, партия, комсомол ойошмалары в?килд?ре ??м табиптар инг?н. Халы? депутаттарыны? район (?ала) Советтары баш?арма комитеттары са?ырыу комиссия?ыны? персональ составын ра?ла?ан. Район (?ала) са?ырыу комиссияларына т?б?нд?ге бурыстар й?км?телде:
- а) хе?м?тк? са?ырылыусылар?а медицина тикшере?ен ойоштороу;
- б) х?рби хе?м?тк? са?ырыу, са?ырыл?андар?ы ?ораллы к?ст?ре т?р??рен? ??м ??ск?р т?р??рен? т???йенл?? тура?ында ?арар ?абул ите?;
- в) закон?а ярашлы кисектере? бире?;
- г) ауырыу?ары й?ки физик етеш?е?лект?ре булыуына б?йле, хе?м?тк? са?ырылыусылар?ы х?рби бурыстан бушатыу;
?арар ?абул ителг?нд? са?ырыу комиссиялары х?рби хе?м?тк? са?ырылыусыны? ?аил? ??м матди х?лен, уны? с?л?м?тлек торошон т?рл? я?лап тикшерерг?, хе?м?тк? са?ырылыусыны? тел?кт?рен, уны? ??н?рен, комсомол ??м баш?а й?м???т ойошмаларыны? т??димд?рен и??пк? алыр?а бурыслы ине. Бындай ?арар?ар к?пселек тауыш мен?н ?абул ителг?н. Район (?ала) са?ырыу комиссияларына ет?кселек ите? ??м союз ??м автономиялы республикалар?а, край?ар?а, ?лк?л?р?? ??м автономиялы округтар?а улар?ы? эшм?к?рлеген контролд? тотоу ?с?н союз й?ки автономиялы республиканы?, край?ар?ы?, ?лк?не? й?ки автономиялы округты? х?рби комиссары р?йеслегенд? тейешле комиссиялар т???лг?н. Са?ырыу комиссиялары эшм?к?рлеген? халы? депутаттары Советтары контроллек итте ??м прокурор к???те?е алып барылды. Са?ырыу м?сь?л??ен х?л итк?нд? эшк? намы??ы? й?ки ???ел?е? ?ара?ан, са?ырыу комиссиялары а?залары ??м хе?м?тк? са?ырылыусылар?ы тикшере??? ?атнаш?ан табиптар, шулай у? ен?й?т ?ылыу?а юл ?уй?ан баш?а кешел?р ??м?лд?ге ?ануни?тк? ярашлы яуаплылы??а тарттырылды. Са?ырыу комиссиялары эшм?к?рлеген? халы? депутаттары Советтары контроллек итте ??м прокурор к???те?е алып барылды. Са?ырыу м?сь?л??ен х?л итк?нд? эшк? намы??ы? й?ки ???ел ?ара?ан, са?ырыу комиссиялары а?залары ??м хе?м?тк? са?ырылыусылар?ы тикшере??? ?атнаш?ан табиптар, шулай у? ен?й?т ?ылыу?а юл ?уй?ан баш?а кешел?р ??м?лд?ге ?ануни?тк? ярашлы яуаплылы??а тарттырылды. Х?рби-т???л?ш отрядтары башлыса т???л?ш у?ыу йорттарын тамамла?ан й?ки т???л?ш й?ки улар?а о?шаш ??н?р??рг? эй? бул?ан й?ки т???л?шт? эш т?жриб??е бул?ан призывниктар?ан (сантехниктар, бульдозерсылар, кабель ?алыусылар ?. б.) комплектлан?ан. Х?рби т????сел?р?е? хо?у?тары, бурыстары ??м яуаплылы?ы х?рби ?ануни?т мен?н билд?л?нде, ? улар?ы? хе?м?т эшм?к?рлеге хе?м?т ?ануни?те (теге й?ки был законды ?улланыу?ы? ?ай?ы бер ??енс?лект?ре) мен?н к?йл?н?. Х?рби т????сел?р?е? эш ха?ы ??м?лд?ге нормалар буйынса т?л?нде. Х?рби-т???л?ш отрядтарында мотла? эшл?? срогы хе?м?т ите? ва?ытына и??пл?нде.
Закон: — б?т? совет граждандары ?с?н хе?м?тк? са?ырыу й?шен билд?л?не — 18 й?ш;
??м?лд?ге х?рби хе?м?т ва?ыты (?алдаттар ??м матростар, сержанттар ??м старшиналар) — 2-3 йыл;
Х?рби хе?м?тк? са?ырыу?ы кисектере? ?с ниге? буйынса: а) ?аулы? торошо буйынса — ауырыу буйынса ва?ытлыса х?рби хе?м?тк? яра??ы? тип таныл?ан призывниктар?а (Законды? 36-сы статья?ы); б) ?аил? х?ле буйынса (Законды? 34-се статья?ы); в) белем алыу?ы дауам ите? ?с?н (Законды? 35-се статья);
1946-1948 йылдар?а, к?пл?п демобилизаця бар?ан осор?а, СССР ?ораллы К?ст?рен? х?рби хе?м?тк? са?ырыу ?тк?релм?г?н. Уны? урынына призывниктар?ы емерелг?н хужалы? объекттарын терге?е? эшт?рен? са?ыр?андар. Д?й?м х?рби бурыс тура?ында?ы я?ы закон 1949 йылда ?абул ителг?н, у?а ярашлы йылына бер тап?ыр, 3 йыл?а, флот?а — 4 йыл?а са?ырыу билд?л?нг?н. 1968 йылда хе?м?т ите? ва?ыты бер йыл?а ?ы??артыла, йылына бер тап?ыр са?ырыу урынына я??ы ??м к??г? са?ырыу кампаниялары индерел?.
Х?рби хе?м?т ?т??
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Х?рби хе?м?т — СССР граждандарыны? СССР ?ораллы К?ст?ре составында конституцион х?рби бурысын ?т??ен? б?йле бул?ан д??л?т хе?м?тене? айырым т?р? (СССР Конституция?ыны? 63-с? статья?ы). Х?рби хе?м?т граждандар?ы? социалистик Ватанды ?а?лау буйынса (СССР Конституция?ыны? 31-се ??м 62-се статьялары) ?? конституцион бурысын тормош?а ашырыу?ы? ???ем форма?ы була, почётлы бурыс була ??м СССР граждандарына ?ына й?км?тел?. СССР бил?м??енд? й?ш?г?н сит ил кешел?ре ??м гражданлы?ы булма?андар х?рби бурыс ?т?м?г?н ??м х?рби хе?м?тк? алынма?ан, шул у? ва?ытта улар, гражданлы? совет ойошмаларына эшк? (хе?м?тк?) законда билд?л?нг?н ?а?и??л?р?е ?т?п, гражданлы? совет ойошмаларына эшк? (хе?м?тк?) ?абул ителе?е м?мкин бул?ан.
Х?рби хе?м?тк? совет граждандары конституцион бурыс?а (СССР Конституция?ыны? 63-с? статья?ы) ??м Д?й?м х?рби бурыс тура?ында законды? 7-се статья?ына (1967 йыл) ярашлы са?ырыу юлы мен?н, б?т? х?рби хе?м?тк?р??р ??м х?рби бурыслылар ?? хал?ына, Совет Ватанына ??м Совет х?к?м?тен? то?роло??а х?рби ант ?абул ит?. Х?рби хе?м?тк? Д?й?м х?рби бурыс тура?ында?ы Законды? 9-сы статья?ында (1967 йыл) билд?л?нг?н т?ртипт? бирелг?н персональ х?рби исемд?р институты булыуы хас, улар?а ярашлы, х?рби хе?м?тк?р??р ??м х?рби бурыслылар, бынан килг?н б?т? хо?у?и э?емт?л?ре мен?н, начальниктар?а ??м буй?он?андар?а, ?лк?нд?рг? ??м кесел?рг? б?лен?.
СССР ?ораллы К?ст?рен? са?ырылыш контингентыны? х?рби и??пт? тороусы (х?рби комиссариаттар?а беркетелг?н) 40 % сама?ы са?ырыла.
Х?рби хе?м?тте ?те? формалары ?ораллы К?ст?р?е? х??ерге шарттар?а даими кадр?ар ниге?енд? т???? принцибына ярашлы (?ораллы К?ст?р?е? кадрлы х?рби??ре мен?н х?рби бурыслы х?рби я?тан ?йр?телг?н граждандар запасы булыуын берл?штереп) билд?л?нг?н. Шу?а к?р? Д?й?м х?рби бурыс тура?ында?ы закон?а ярашлы (5-се статья), х?рби хе?м?т (??р ?ай?ы?ы айырым формалар?а ?тк?н) ??м?лд?ге х?рби хе?м?тк? ??м запаста?ы хе?м?тк? б?ленг?н.
??м?лд?ге х?рби хе?м?т — совет граждандарыны? тейешле х?рби частар, х?рби караптар экипажында, шулай у? х?рби учреждениелар, йорттары ??м баш?а х?рби ойошмалар составында Х?рби к?ст?р кадры булып хе?м?те. ??м?лд?ге х?рби хе?м?тк? алын?андар, х?рби??р тип атал?андар, улар д??л?т мен?н х?рби-хе?м?т м?н?с?б?тт?ренд? бул?андар, штатта ?арал?ан билд?ле бер х?рби й?ки махсус ??ерлек талап итк?н вазифалар?а т???йенл?нг?нд?р.
?ораллы К?ст?р?е? ойоштороу структура?ына ярашлы, д??л?т тарафынан личный составты? характеры ??м хе?м?т компетенция?ы к?л?менд?ге айырма?ы буйынса х?рби хе?м?тте? т?б?нд?ге формалары ?абул ителг?н ??м фай?аланыл?ан:
- ?алдат ??м матрос, сержант ??м старшиналар?ы? срочный х?рби хе?м?те
- Сержанттар ??м старшиналар?ы? ва?ытынан арты? х?рби хе?м?те
- прапорщиктар ??м мичмандар хе?м?те
- офицер?ар составы хе?м?те, шул и??пт?н 2-3 йыл?а запастан са?ырыл?ан офицер?ар хе?м?те
??м?лд?ге х?рби хе?м?тте баш?арыу?ы? ??т?м? форма?ы сифатында тыныс ва?ытта СССР ?ораллы К?ст?ренд? ?? ирке мен?н ?алдат ??м матрос, сержант ??м старшина вазифаларында ?абул ителг?н ?атын-?ы??ар хе?м?те фай?аланыл?ан;
Х?рби хе?м?тте ?те? формаларына х?рби т????сел?р хе?м?те (эше) ?ушыл?ан.
Запаста?ы хе?м?т - СССР ?ораллы К?ст?ре ??ск?ре запасына индерелг?н граждандар?ы? х?рби хе?м?тте ва?ыты-ва?ыты мен?н баш?арыуы запаста?ы х?рби бурыслы кешел?р тип атала.
Запаста булыу ва?ытында х?рби хе?м?т ?те? формалары булып ?ы??а ва?ытлы к?некм?л?р ??м камиллаштырыу ??ерлеге тора:
- ма?саты х?рби ??м махсус х?рби бурыслылар?ы? ??ерлеген камиллаштырыу?а, уны заманса талаптар ким?ленд? тотоу?а ?айтып ?ал?ан у?ыу сбор?ары;
- х?рби идара органдарыны? х?рби ??м мобилизация ??ерлеген билд?л?? ма?сатында бул?ан тикшере? сбор?ары (ОВУ);
СССР ?ораллы К?ст?ре личный составыны? хо?у?и х?ле т?б?нд?гес? регламентланды:
- СССР Конституция?ы (Т?п Законы), (1977 йыл.)
- Д?й?м х?рби бурыс тура?ында СССР Законы, (1967 йыл.)
- СССР ?ораллы К?ст?рене? д?й?м х?рби уставтары ??м Карап уставы
- Офицер?ар, прапорщиктар ??м ва?ытынан арттырып хе?м?т ите?сел?р?е? ?. б. х?рби хе?м?тте ?те? тура?ында положениелар
- Х?рби уставтар
- Н?сих?тт?р
- Инструкциялар
- К?р??тм?л?р (Руководства)
- Бойоро?тар (Приказы)
- Бойоро?тар (Приказания)
СССР ?ораллы К?ст?ре сит илд?р??
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Иранда?ы совет ??ск?р??ре Кавказ аръя?ы ??м Урта Азия х?рби округтарына ?ара?ан.
- Германияла (ГДР - Германия Демократик Республика?ы) совет ??ск?р??ре т?рк?м? (ГСВГ)
- Польшала ??ск?р??р?е? т?нья? т?рк?м? (СГВ)
- Австрияла (1-се формирование), Чехословакияла (2-се формирование) ???к ??ск?р??р т?рк?м? (ЦГВ)
- Венгрияла К?нья? ??ск?р??р т?рк?м? (ЮГВ)
- Кубала совет х?рби белгест?ре т?рк?м? (ГСВСК)
- Монголияла?ы Совет ??ск?р??ре Байкал аръя?ы х?рби округына ?ара?ан.
- Аф?анстанда совет ??ск?р??рене? сикл?нг?н контингенты (40-сы армия, ОКСВА) Т?рк?стан х?рби округына, ? ОКСВА составында?ы сик буйы ??ск?р??ре подразделениелары Урта Азия ??м К?нсы?ыш сик буйы округтарына ?ара?ан.
- Х?рби-ди?ге? флотыны? урынлашыу пункттары: С?ри?л? Тартус, Вьетнамда Камрань, Ира?та Умм-Каср, Эфиопияла Нокра, Польшала Свиноуйсьце, Кубала Гавана ??м Сьенфуэгос.
- Финляндияла Порккала-Удд х?рби-ди?ге? база?ы[45]
- Финляндияла?ы Ханко х?рби-ди?ге? база?ы
- ?ытай?а Порт-Артур х?рби-ди?ге? база?ы
Х?рби х?р?к?тт?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Б?й?к Ватан ?у?ышынан ?у?, территория?ында СССР ?ораллы К?ст?ре й?ки СССР ?ораллы К?ст?рене? х?рби к???шсел?ре ??м х?рби белгест?ре х?рби х?р?к?тт?р?? ?атнаш?ан (х?рби х?р?к?тт?р ва?ытында) бул?ан д??л?тт?р (илд?р)[46]:
- ?ытай — 1946 йылды? мартынан алып 1949 йылды? апрелен? тиклем, 1950 йылды? март-май ай?арында (Х?рби-?ауа оборона?ы ??ск?р??ре т?рк?м?н?? личный составы) (?ара: ?ытай?а Граждандар ?у?ышы)
- Т?нья? Корея - 1950 йылды? июнен?н 1953 йылды? июлен? тиклем - х?рби подразделениелар ?ытай бил?м??ен?н х?рби х?р?к?тт?р?? ?атнаша (?ара: Корея ?у?ышы)
- Венгрия — 1956 йыл (?ара: 1956 йыл?ы Венгрия ихтилалы)
- 1969 йылды? марты — Даманский утрауы (?ара: Даманский утрауында?ы янында?ы х?рби х?р?к?тт?р (?ара: Даманский утрауында?ы сик буйы конфликты)
- 1969 йылды? авгусы — Жаланашколь к?ле янында?ы х?рби х?р?к?тт?р (?ара: Жаланашколь к?ле янында?ы сик буйы конфликты)
- Мысыр—Алжир — 1962—1964 йылдар
- Мысыр (Берл?шк?н ??р?п Республика?ы) - 1962 йылды? октябрен?н 1963 йылды? мартына тиклем; 1967 йылды? июне; 1968 йыл, 1969 йылды? мартынан 1972 йылды? июлен? тиклем (?ара: Мысыр-Израиль к?с???л?ндере? ?у?ышы); 1973 йылды? октябрен?н 1974 йылды? мартына тиклем; 1974 йылды? июнен?н алып 1975 йылды? феврален? тиклем (Суэц каналы зона?ында ?уйыл?ан миналар?ан та?артыу?а ?атнаш?ан (СССР ?ара ди?ге? ??м Тымы? океан флоттарыны? личный составы).
- Йемен ??р?п Республика?ы- 1962 йылды? октябрен?н 1963 йылды? мартына тиклем; 1967 йылды? ноябрен?н алып 1969 йылды? декабрен? тиклем.
- Вьетнам — 1961 йылды? ?инуарынан алып 1974 йылды? декабрен? тиклем (?ара: Вьетнамда?ы ?у?ыш), шул и??пт?н К?нья? ?ытай ди?ге?енд? х?рби хе?м?т бурыстарын х?л ите?се Тымы? океан флоты разведка караптарыны? личный составы.
- С?ри? — 1967 йылды? июне; 1970 йылды? март-июле; 1972 йылды? сентябрь-ноябрь ай?ары; 1973 йылды? октябре.
- Ангола — 1975 йылды? ноябрен?н 1991 йыл?а тиклем (?ара: Анголала?ы Граждандар ?у?ышы)
- Мозамбик — 1967-1969 йылдар; 1975 йылды? ноябрен?н 1979 йылды? ноябрен? тиклем, 1984 йылды? мартынан 1988 йылды? авгусына тиклем (?ара: Мозамбикта Граждандар ?у?ышы)
- Эфиопия - 1977 йылды? декабрен?н 1990 йылды? ноябрен? тиклем (?ара: Эфиопия-Сомали ?у?ышы, Эритреяны? бойондоро??о?ло?о ?с?н ?у?ыш).
- Аф?анстан — 1978 йылды? апрелен?н алып 1989 йылды? 15 феврален? тиклем (?ара: Аф?ан ?у?ышы (1979 - 1989)
- Камбоджа — 1970 йылды? апрель-декабрь ай?ары
- Бангладеш — 1972-1973 йылдар (СССР Х?рби-Ди?ге? флоты караптары ??м яр?амсы суднолары).
- Лаос — 1960 йылды? ?инуарынан алып 1963 йылды? декабрен? тиклем; 1964 йылды? авгусынан алып 1968 йылды? ноябрен? тиклем; 1969 йылды? ноябрен?н алып 1970 йылды? декабрен? тиклем.
- С?ри? ??м Ливан — 1982 йылды? июне (?ара: Ливан ?у?ышы (1982)
Филателияла
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]СССР ?ораллы К?ст?ре (РККА) тема?ына СССР-?а сы?арыл?ан байта? почта маркалары арнал?ан. Т?б?нд? маркалар?ы? юбилей сы?арылыштары бирелг?н:
- СССР почта маркалары серия?ы, 1928 йыл: Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ына (РККА) 10 йыл
- Почта маркалары серия?ы, 1938 йыл: Эшсе-Кр??ти?н ?ы?ыл Армия?ына 20 йыл
- Почта маркалары серия?ы, 1948 йыл: Совет Армия?ына 30 йыл
- Почта маркалары серия?ы, 1958 йыл: СССР ?ораллы К?ст?рен? 40 йыл
Айырыуса к?п ?анлы ??м са?ыу почта маркалары серия?ы Совет ?ораллы К?ст?рене? 50 йыллы?ына сы?арылды:
- Почта маркалары серия?ы, 1968 йыл: Совет ?ораллы К?ст?рен? 50 йыл
-
1919 йыл. В. И. Ленинды? М?ск???е? ?ы?ыл май?анында Всевобуч ??ск?р??ре алдында сы?ышы
-
?ин ?? ирке? мен?н ??ск?рг? я?ылды?мы?
-
Тыныслы? ??м хе?м?т ?а?аныштары ?а?ында
-
1939 йыл. К?нбайыш Украина ??м К?нбайыш Белоруссия хал?ы ?ы?ыл Армияны ?аршылай
-
1943 йыл. Сталинград янында немец-фашист ??ск?р??рен тар-мар ите?
-
Серияны? почта блогы
-
СССР ?ораллы К?ст?рене? х?рби техника?ы
-
СССР ?ораллы К?ст?рене? биш м?й?шл? йондо?о ??м ??ск?ри т?р??ре флагтары
- ССР Союзыны? почта карточка?ы, 1978 йыл: СССР ?ораллы К?ст?рене? 60 йыллы?ы
-
Советтар Союзыны? почта карточка?ы, 1978 йыл: СССР ?ораллы К?ст?рене? 60 йыллы?ы.
Шулай у? ?ара?ы?
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ Борнхольмский десант.
- ↑ Конституция СССР 1936 года (первоначальная редакция)
- ↑ Мальцев Н. А. Кадровая или милиционная (О принципах комплектования Советских Вооружённых сил). // Военно-исторический журнал. — 1989. — № 11. — С.30-40.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Во Имя России, 1999
- ↑ История Второй мировой войны. 1939—1945. Том 4 — Москва: Воениздат, 1975 — с. 536, ил.
- ↑ Из ответов Главнокомандующего ВВС России генерал-полковника А. Н. Зелина на пресс-конференции на ?МАКС—2009? (20 августа 2009 года).
- ↑ Аварийность ВВС СССР с 1954 по 1991 гг.
- ↑ Боевая машина пехоты БМП-2 2013 йыл 3 декабрь архивлан?ан.
- ↑ Виктор Кораблин. ?ЩИТ И МЕЧ ПЕХОТЫ? (Оружие № 10 за 1999 год).
- ↑ Журнал ?Солдат Удачи?. Советская морская пехота. 2013 йыл 12 декабрь архивлан?ан.
- ↑ Записка Г. К. Жукова и В. Д. Соколовского в ЦК КПСС о сокращении численности военно-строительных частей.
- ↑ Loading
- ↑ Loading
- ↑ Минобороны. Министерство обороны РФ
- ↑ Loading
- ↑ Захаров В. М. Часть II. ?Военные организации постсоветских государств?. Глава 3. ?Раздел советских вооружённых сил? // ?Военное строительство в государствах постсоветского пространства?. — М.: Издательство РИСИ, 2011. — С. 42—63. — 380 с. — 300 экз. — ISBN 978-5-7893-0118-0.
- ↑ Источник: Конституция (Основной Закон) Союза Советских Социалистических Республик, Принята на внеочередной седьмой сессии Верховного Совета СССР девятого созыва 07 октября 1977 года, Москва (М.), Издательство политической литературы, 1977 год, 64 страницы (стр.)
- ↑ Закон СССР от 18.09.1925. ?Об обязательной военной службе? . СПС ?КонсультантПлюс?. Дата обращения: 6 июль 2017.
- ↑ Закон СССР от 08.08.1928. ?Об обязательной военной службе? . СПС ?КонсультантПлюс?. Дата обращения: 6 июль 2017.
- ↑ Закон СССР от 13.08.1930 № 42/253б .
- ↑ Закон СССР от 12.10.1967 № 1950-VII .
- ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 Указ Президиума ВС СССР от 21 март 1989 йыл № 10224-XI . Дата обращения: 22 май 2017. Архивировано из оригинала 22 июль 2017 года. 2017 йыл 22 июль архивлан?ан.
- ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 Военный энциклопедический словарь. — М.: Военное издательство, 1984.
- ↑ Справка Управления устройства и службы войск ГУ РККА о социальном составе РККА на 1 апреля 1926 г., от 19 февраля 1927 года.
- ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 Большая советская энциклопедия (БСЭ), Третье издание, выпущенной издательством ?Советская энциклопедия? в 1969—1978 годах в 30 томах.
- ↑ ЦАМО, Ф. 15а, оп. 2154, д. 4, лл. 35 — 36.
- ↑ Из Постановления СНК СССР ?Об структуре механизированного корпуса Красной Армии? (возможно у него другое название) № 1193—464 сс, от 06 июля 1940 года.
- ↑ Из Постановления СНК СССР ?Об структуре Военных Воздушных Сил Красной Армии? № 1344-524сс 25 июля 1940 года
- ↑ Стратегический очерк Великой Отечественной войны 1941—1945 гг. стр. 663, 664; История второй мировой войны 1939—1945. М., 1978. Т. 9. стр. 19, 21.
- ↑ 30,0 30,1 30,2 В. И. Феськов, К. А. Калашников, В. И. Голиков. Советская Армия в годы ?холодной войны? (1945—1991), Томск: Изд-во Том. гос. ун-та, 2004 г. — 246 с., ISBN 5-7511-1819-7
- ↑ 31,0 31,1 Записка Г. К. Жукова и В. Д. Соколовского в ЦК КПСС о дальнейшем сокращении Вооружённых Сил СССР, 9 февраля 1956 года.
- ↑ Справка-доклад Г. К. Жукова в ЦК КПСС о сокращении численности вооружённых сил СССР, 12 августа 1955 года.
- ↑ The Military Balance, 1961—1962. P. 2.
- ↑ The Military Balance 1975, p. 8
- ↑ The Military Balance 1978, p. 8
- ↑ The Military Balance 1982—1983, p. 13
- ↑ The Military Balance 1991—1992, p. 36
- ↑ Закон СССР от 1 сентябрь 1939 йыл ?О всеобщей воинской обязанности? (исходная редакция).
- ↑ ?Круглый стол? по проблемам ВС.
- ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 Шулай у? ?ара?ы?: Военно-строительные части § ВСЧ Министерства обороны СССР
- ↑ Приказ Министра обороны СССР № 450 от 05.12.1989. ?О введении в действие Руководства по противопожарной защите и спасательным работам в Советской Армии и Военно-Морском Флоте? . Российский Правовой Портал. — Статья 1.4 приложения к Приказу МО СССР 1989 года № 450 ?Руководство по противопожарной защите и спасательным работам в Советской Армии и Военно-Морском Флоте?. Дата обращения: 23 март 2017. Архивировано из оригинала 24 март 2017 года.
- ↑ Инспекция охраны природной среды . Энциклопедия: Словари. Интернет-портал Минобороны России. Дата обращения: 23 март 2017.
- ↑ ?Ведомости Верховного Совета СССР? 1960 г., № 34
- ↑ (См.: Указ Президиума Верховного Совета СССР от 25 февраля 1977 г. (?Ведомости Верховного Совета СССР?, 1977, № 9)
- ↑ Записка Г. К. Жукова и В. Д. Соколовского в ЦК КПСС о дальнейшем сокращении Вооружённых Сил СССР, 9 февраля 1956 г..
- ↑ Из Федеральных законов ?О ветеранах? от 12 января 1995 г. № 5-ФЗ (в ред. Федерального закона от 29.06.2015 № 176-ФЗ).
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Справка Управления устройства и службы войск ГУ РККА о социальном составе РККА на 1 апреля 1926 года, от 19 февраля 1927 года.
- Вавилон — ?Гражданская война в Северной Америке? / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1979. — 654 с. — (Совет х?рби энциклопедия?ы : [в 8 т.]; vol. 1976—1980, вып. 2)..
- Военный энциклопедический словарь, М.: Воениздат, 1984.
- Основы советского военного законодательства. Учебник / под общ. ред. С. С. Максимова, М.: Воениздат, 1978.
- Партийно-политическая работа в Красной армии. Документы, июль 1929 г. — май 1941 г. — М.: Воениздат, 1985.(недоступная ссылка)
- Рапопорт В., Алексеев Ю. Измена Родине: Очерки по истории Красной Армии. — Лондон: Overseas Pub, 1988.
- Военная элита России: Советский период, 1917—1991. Энцикл. справочник. — М.: Вече, 2010.(недоступная ссылка)
- Garthoff R. L. Soviet Military Policy: A Historical Analysis. — New York; Washington: Praeger, 1966.
- Жарков В. В. РККА 1920—1930 гг.: организационное строительство и идеологическая работа. Монография. — Ярославль: Изд-во ЯГПУ, 2008.(недоступная ссылка)
- Кадыров Б. Г. Армия и национальный вопрос (1921—1938 гг.). — Казань: Изд-во Казан. ун-та, 2001.
- Кадыров Б. Г. Национальная политика советского государства в межвоенный период (военный аспект). — Казань: ДАС, 2002.
- Печенкин А. А. Военная элита СССР в 1935—1939 гг.: репрессии и обновление. — М.: ВЗФЭИ, 2003.(недоступная ссылка)
- Печенкин А. А. Сталин и Военный совет. — М.: ВЗФЭИ, 2007.(недоступная ссылка)
- Художественная выставка ?XV лет РККА?. — М.: Изогиз, 1934.(недоступная ссылка)
- Художественная выставка ?XX лет РККА и Военно-морского флота?. Каталог. — М.: Воениздат, 1938.(недоступная ссылка)
- Феськов В. И., Калашников К. А., Голиков В. И. Советская Армия в годы ?холодной войны? (1945—1991). — Томск: Изд. Том. гос. ун-та, 2004. — ISBN 5-7511-1819-7.
- Стратегический очерк Великой Отечественной войны 1941—1945 гг.
- История второй мировой войны, 1939—1945. М., 1978. Т. 9.
- Тыл Вооружённых Сил. 300 лет. Военно-ист. альбом. М.: Защитники Отчизны, 2000.
- Во Имя России. Российское государство, армия и воинское воспитание / Под ред. В. Кулакова, В. Золотарева, В. Марущенко, С. Антюшина. — М.: Русь-РКБ, 1999. — 352 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-86273-020-6.
?ылтанмалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- soldat.ru — страница Вооружённых Сил СССР (ВС СССР)
- Официальная страница Министерства обороны Российской Федерации (Минобороны России) 2016 йыл 25 ноябрь архивлан?ан.
- Сайт, посвящённый РККА
- ВС СССР
- ?ВС СССР? в БСЭ
- Форма одежды, нагрудные знаки и т.л. ВС СССР в ВЭС
- Вооружение, военная техника и форма одежды русской армии и ВМФ в XX веке 2022 йыл 7 ?инуар архивлан?ан.
- Статья ?От ?Ильи Муромца“ до ?Белых Лебедей“? // Российская Газета, 23 декабря 2010
- ?О всеобщей воинской обязанности?
- Закон СССР от 1.09.39 о всеобщей воинской обязанности.
- Приказ НКО СССР от 20 июня 1940 г № 0130
- ?Руководство для бойца пехоты? 2010 йыл 18 май архивлан?ан.
- Военный парад в СССР
- Потери личного состава Вооружённых Сил России
- Справка-доклад Г. К. Жукова в ЦК КПСС о сокращении численности вооружённых сил СССР, 12 августа 1955 г..
- Записка Г. К. Жукова и В. Д. Соколовского в ЦК КПСС о дальнейшем сокращении Вооружённых Сил СССР, 9 февраля 1956 г.
- Памятная медаль ?В память 95-летия Вооружённых сил СССР?
?алып:Виды войск ВС СССР ?алып:Организация Варшавского договора ?алып:РККА в годы ВОВ